Zoals de spectaculaire groei van de wereldeconomie in de 20e eeuw alleen maar mogelijk was dankzij de onbeperkte beschikbaarheid van goedkope energie, hoofdzakelijk uit olie en later ook gas, zo moet een voortschrijdende beperking in de beschikbaarheid ervan onherroepelijk leiden tot economische krimp. Omdat 'groei' de basis vormt van ons financiële systeem, zal minder beschikbare en/of duurdere energie zich het eerst manifesteren in de financiële markten en een crisis veroorzaken in de kredietverlening.
Colin Campbell, een gepensioneerde Shell-geoloog, en grondlegger van ASPO, voorspelde zodoende al in 1998 in een artikel in 'The Scientific American' een kredietcrisis in het eerste decennium van de 21e eeuw. Aangezien er niet of nauwelijks meer olie geproduceerd kan worden dan nu het geval is (ca. 86 miljoen vaten per dag), producerende landen zelf steeds meer van hun eigen olie gaan verbruiken en er bovendien nieuwe grote afnemers bij zijn gekomen (China, India), gaat de olieprijs de komende jaren met pieken en dalen omhoog. Dit tast de solvabiliteit van westerse banken en bedrijven verder aan, ondermijnt de veerkracht van de economie en beperkt de belastingopbrengsten voor westerse overheden die zich de afgelopen jaren ter bestrijding van de crisis tot recorddiepte in de schulden hebben gestoken.
Daarnaast moet nog de demografische factor genoemd worden. Geïndustrialiseerde, westerse economieën, Japan inbegrepen, hebben een laag geboortecijfer en een aanzwellend leger 65+-ers (babyboomers). De combinatie van teruglopende belastingopbrengsten, een hoge staatsschuld, op termijn stijgende rentes en een toenemend beroep op de - vaak onvoldoende gevulde (US, UK, Italië, Griekenland) - pensioenpotten, garanderen als het ware een verdere verdieping van de kredietcrisis. Het hoge schuldenniveau, zowel van particulieren, bedrijven, als overheden, laat de centrale banken (Fed, ECB, BoE en BoJ) geen andere uitweg, dan 'quantitative easing', d.w.z. de kredietkranen openzetten en alle schulden financieren met uit het niets gecreëerd geld, alle mooie woorden en beloften van bezuinigingen ten spijt.
Omdat de huidige generaties met hun overheden, dankzij goedkope energie en de exponentiële groei die ermee gegenereerd kon worden en niet te vergeten de extra 'bonus' van de globalisering (goedkope arbeid), voor een groot deel op de pof hebben geleefd en overheidssteun als een vanzelfsprekendheid, 'een recht', zijn gaan beschouwen, zal het moeilijk zijn, zoniet onmogelijk, ons welvaartsniveau aan de nieuwe wereldorde aan te passen zonder oplopende inflatie, stijgende werkloosheid en sociale onrust.
Van de kredietcrisis zijn we voorlopig niet verlost, sterker nog, de kredietcrisis wordt een permanent verschijnsel. Doordat de economie niet meer groeit, maar geleidelijk krimpt en de geld-, d.w.z. kredietvoorraad (M3) afneemt, kan de rente op leningen niet meer betaald worden en een groot deel van de leningen zelf ook niet. Schulden die niet terugbetaald worden, zullen uiteindelijk moeten worden afgeschreven. Dat is wat er momenteel en in de toekomst danook op grote schaal gebeurt. Vorderingen 'verdampen' op de balans en banken gaan failliet - in de US failleerden in 2009 1,36 miljoen particulieren, bijna 90.000 bedrijven en 140 banken, waaronder enkele grote. Met onvoorstelbare bedragen aan leningen en garantstellingen proberen overheden het kredietcircus weer op gang te brengen, maar de resultaten zijn pover en de verwachting is dat er in 2010 een nieuwe terugval zal plaatsvinden, zodra de overheid haar stimulerende rol vermindert.
Ik geef toe, dit is een schets van een doemscenario, maar veel beters heb ik niet te bieden. Ik ben ervan overtuigd dat we ons wereldbeeld de komende jaren drastisch zullen moeten bijstellen. Individueel en collectief zullen wij in 'de jaren 10' minder te besteden krijgen. We zullen nu nog bijna onvoorstelbare verschuivingen zien in het machtsevenwicht tussen mogendheden en dat zal niet zonder slag of stoot gaan. Op de financiële markten zullen zich aardverschuivingen voordoen van ongekende orde. Het zal mij niet verbazen, als de euro lang voor het eind van dit nieuwe decennium al weer geschiedenis zal zijn. De droom van onze politieke elite, 'alle Menschen werden Brüder' onder de EU-paraplu, zal in de komende financiële chaos inderdaad niet meer dan een droom blijken en de rol van de politiek en de overheid zal in alle opzichten zwaar onder vuur komen te liggen.
Invoeging 16 februari 2010
- Last chance for Greece
- EU orders Greece to cut deeper.
De politiek en de tot consument getransformeerde burger zijn ten aanzien van dit sombere toekomstperspectief nog in de eerste fase van het Kübler-Ross continuüm van rouwverwerking, ontkenning. De tweede fase, woede, moet nog komen, al lijkt iemand als Astrid Jongerius en haar aanhang daarop soms al een voorschotje te nemen. Niemand, noch de politiek, noch de vakbeweging, lijkt ook maar enig idee te hebben van de eisen die de naaste toekomst stelt aan de inrichting van onze maatschappij en hoe wij als verstandige mensen moeten omgaan met elkaar, onze leefomgeving en de toenemende schaarste aan grondstoffen, energie, water en voedsel. Alle inspanningen lijken gericht op het handhaven van de huidige levensstandaard, al zullen we daarvoor misschien een extra trui moeten aantrekken, de gloeilamp moeten vervangen door spaarlampen en de auto op het stopcontact aansluiten - het geruststellende Al Gore recept.
De transitie van fossiele brandstoffen naar alternatieve energiebronnen zal op een grote teleurstelling uitlopen. Niet alleen is de EROEI (energy returned on energy invested), als we de overheidssubsidies er aftrekken, bedroevend laag, 1 op 1 of zelfs negatief, de noodzakelijke investeringen in infrastructuur zijn van een zodanig astronomische omvang, dat een verstandige overheid er überhaupt niet aan zou beginnen, weggegooid geld. Maar sinds wanneer mogen we van een overheid, waarvan de vertegenwoordigers elke vier jaar gekozen worden, verwachten dat zij 'verstandig' handelt, d.w.z. met oog voor de werkelijkheid en niet voor een schijnbare winst op korte termijn? De burger weet dat er iets niet in orde is en wil dat de overheid daar iets aan doet. De keus voor een oplossing is gevallen op windmolens en de bouw van windparken is voor de burger het tastbare bewijs dat er iets gebeurt. Hij vertrouwt erop dat daarmee de problemen goeddeels van de baan zijn en hij zijn leven op de oude voet kan voortzetten.
Dat we in de komende jaren een serieuze stap terug moeten doen, als eerste van een reeks, daar wil niemand nog aan. Het idee, dat er deze keer geen technologische oplossing voorhanden is om ons beslag op het milieu en de aardse hulpbronnen kunstmatig te verlengen, is een politiek onverkoopbare boodschap en daarom is er ook geen politicus die er zijn lot aan wil verbinden. Liever zetten politici - van andermans geld - de wereld vol windmolens en bedekken ze desnoods de hele Sahara met zonnepanelen om de illusie in stand te houden, dat exponentiële groei in een eindige wereld een haalbare optie is. Tegen de tijd dat de rekening van hun kortzichtige beleid gepresenteerd wordt, zijn zij immers al weer van het toneel verdwenen.
Een realistische visie op zowel de huidige situatie, als wat de toekomst brengen zal, vind ik bij John Michael Greer, 'The Archdruid Report'. Voortbouwend op het werk van de econoom E.F. Schumacher, auteur van o.a. 'Small is beautiful', toont hij met verhelderende analyses de hiaten aan in de klassieke en hedendaagse economische theorieën en ontwikkelt hij een eigen begrippensysteem om de samenhang van natuur, mens en middelen inzichtelijker te maken.
In zijn laatste blogpost van 2009, 'Immodest Proposals' geeft hij op grond van zijn eigen theorie een indicatie voor een herziening van ons belastingstelsel, die een werkelijke bijdrage zou kunnen leveren om de overgang van groei naar krimp soepeler op te vangen.
In de kist vol zure appelen die ik op deze nieuwjaarsdag op uw stoep zet, is de blog van JMG de enige bellefleur, een teken van hoop dat moed geeft om door de rest heen te bijten.
