Marked to Phantasy

De betrekkelijke terughoudendheid - in vergelijking met andere regeringen - die de Balkenbende de laatste tijd aan de dag legt bij het redden van alles en iedereen die onder de crisis te lijden heeft, doet vermoeden dat in de huidige coalitie in ieder geval een paar kopstukken beseffen dat een overheid zich niet voor alle karretjes tegelijk moet laten spannen en dat zij haar hand overspeelt als ze optreedt als de economische wonderdokter.
Weliswaar brak dat inzicht pas door, nadat het triomfantelijk trio de schatkist in eerste instantie al had leeggeschud, maar allà. Volgens het IMF is Nederland het gulste jongetje van de klas, als het om stimuleringsmaatregelen gaat, ruim 42% van ons BNP hebben we al ingezet - en dan moet de grootste klap nog komen.

Het 'redden' van ABN-A/Fortis en ING was een misstap, waar Bos inmiddels niet meer zo prat op gaat, gezien het feit dat er nog voortdurend lijken uit de kast rollen, elk goed voor nog eens een paar miljard aan belastinggeld. Die grootbanken hadden in surséance moeten gaan en de overheid had de ontmanteling ervan kunnen begeleiden door uit de restanten een aantal nieuwe en vooral kleinere banken te laten ontstaan. Dat had én het probleem van de bonussen voorkomen - de bonusridders waren uit het zadel gewipt en hadden op de keien gestaan - én mevrouw Kroes tevreden gesteld. Als resultaat had Nederland een lagere staatsschuld [zie: staatsschuldmeter] en een gezondere bankensector gehad, bevrijd van 'toxic waste' - afgeschreven - met meer concurrentie, dus een ruimere keuze voor de consument.

Maar goed, dat is een gepasseerd station. Nu zitten we met zombiebanken, die met de hete adem van de overheid in hun nek op het geld blijven zitten dat ze van de staat hebben gekregen en die de economie in een houdgreep hebben, doordat ze weigeren het uit te lenen. Op zichzelf is dat verstandig van ze, want anders dan vóór de crash beseffen ze nu maar al te goed dat a) ze op hun oude leningen nog miljarden moeten afschrijven en b) dat je als bank grote risico's loopt door in een krimpende economie geld uit te lenen tegen rentepercentages die toekomstige risico's onderschatten, terwijl de waarde van onderpanden de komende jaren vooral zuidwaarts zal koersen, samen met de kredietwaardigheid van je klanten.

Europese banken kunnen bij de ECB voor een jaar onbeperkt krediet krijgen tegen 1% rente en anders kunnen ze aan de overkant van de Oceaan voor bijna niets dollars lenen. Ze hebben dus voor de korte termijn geen liquiditeitsprobleem meer en verlagen doodleuk de rentetarieven voor spaarders. Sparen, de basis voor een gezonde economie, wordt zodoende ontmoedigd. Hoewel de rente op particuliere en bedrijfskredieten hoger ligt, is het voor banken niet aantrekkelijk hun 'hot money' te gebruiken voor langlopende hypotheekleningen, vastgoed en bedrijfskrediet. Liever opereren ze met hun (bijna) gratis geld in de casino's van de valuta- en derivativesmarkten, omdat daar de snelle winsten te behalen zijn, die vertaald kunnen worden in bonussen. Door de kredietkraan voor de banken wijd open te draaien roepen de Centrale Banken het gokeffect dus zelf op.

Het gespartel van de G20 om de bonuscultuur aan te pakken is daarom werkelijk gênant. Dat die cultuur heeft kunnen ontstaan, komt doordat de toezichthouders, de Centrale Banken, de basisrente na de dotcomcrash jarenlang kunstmatig (te) laag hebben gehouden - gevolg: een kredietbonanza - en hebben toegestaan dat a) megabanken 'too big to fail' werden, b) banken door 'fractional reserve banking' verplichtingen konden aangaan tot 30 of meer keer de waarde van hun assets en c) de derivativesmarkt (onderlinge weddenschappen) een omvang kon bereiken van het twintigvoud van het totale BNP van de wereldeconomie. En daar kan aan toegevoegd worden, dat de toezichthouders zelf hebben bewerkstelligd, dat 'rating agencies' (kredietbeoordelaars) betaald werden door uitgevers van schuldpapier - de belanghebbenden! - in plaats van door de kopers ervan, zoals voorheen het geval was. Dat leverde dus 'top ratings' op voor obligaties - de alfabetsoep - die achteraf onverhandelbaar, dus practisch waardeloos bleken.

Investeerders, pensioenfondsen - ook ABP - en banken overal ter wereld - ook ING, ABN-A en Fortis - hebben vertrouwend op die hoge ratings stapels van die papieren gekocht en ze zouden dik failliet zijn, als ze ze nu tegen marktwaarde - 'marked to market' - op hun balans moesten zetten. Dat de bankwereld überhaupt nog (dis)functioneert, is vooral te danken aan het feit dat de Centrale Banken hun hebben toegestaan die papierhoop zelf een fictieve waarde toe te kennen - 'marked to phantasy'. Zo kan nog een schijn van solvabiliteit worden opgehouden, maar omdat de waarde van die stukken grotendeels berust op Amerikaanse hypotheken en vastgoed en het aantal wanbetalers, zowel zakelijk als particulier, met de dag blijft toenemen, is er weinig hoop dat dat papier ooit nog meer waard zal worden dan 'oud papier'. De pensioenfondsen en banken staan dus nog maar halverwege de steile helling omlaag.

Toen Bos vorig jaar glunderend verkondigde dat hij met de aankoop van het failliete Fortis - inclusief ABN-A - de Nederlandse belastingbetaler een geweldige dienst had bewezen, wist hij nog niet beter. Het is ongelooflijk, hoe onwetend de politiek toen was en hoe onwetend de meeste politici - ook de oppositie - en de vakbeweging nu nog zijn. Bos weet inmiddels wél hoe laat het is. Vandaar dat hij niets wil overhaasten en de hete Balkenbrij voor zich uitschuift naar een volgend kabinet in 2011, waar de PvdA waarschijnlijk geen deel meer van zal uitmaken.

Wat Bos, als minister van financiën, ook kan zien aankomen, is dat eind 2009 de olieprijs weer gaat stijgen en dat al het monopoly-geld, dat regeringen en Centrale Banken nu in omloop brengen - tegen die tijd, meer dan 25 biljoen dollar - dan garant staat voor een wereldwijde inflatiegolf, die net als in 2008 de prijzen van grondstoffen en voedsel zal opjagen. Dan zal ook blijken, of de EU de interne spanningen aankan, of in de mêlee ten onder gaat. En dan is het redde wie zich redden kan.

De laffe nasmaak van Prinsjesdag

Ergens, net achter de bewustzijnshorizon van consumerend Nederland hangt een grote, zwarte wolk. Ach, die drijft wel over, hopen en zeggen de meeste mensen. Je hoort toch overal dat het ergste voorbij is? Het IMF, de OECD, president Obama en meneer Trichet van de ECB, allemaal hebben ze dat gezegd en kijk eens naar de beurs! De index is in een half jaar ruim 50% gestegen! OK, maar van de bodem van een put lijkt zo'n stijging al gauw een hoop.

De meeste consumenten hebben totnogtoe eigenlijk weinig van de crisis gemerkt. Nou ja, hun huis is moeilijker te verkopen, er is iets niet in orde met de pensioendekking, er worden minder auto's verkocht, maar voor de rest? De salarissen zijn in 2009 nog gestegen, gemiddeld 3%, en winkels en supermarkten stunten met prijzen, soms tot wel 50%. Dus waar maak je je druk om?

Maar nu komt de regering opeens met onweerswolken aanzetten. De AOW naar 67 jaar en na 2010 moeten we jaarlijks 30 miljard bezuinigen, omdat anders de staatsschuld explodeert. Die groeit volgens Bos met 100 miljoen euro per dag. Dat zou betekenen dat elke Nederlander, van baby tot bejaarde, per dag 6 euro armer wordt. Dat is 2200 euro per jaar voor iedereen. Dat hakt er in.

Maar gedáán wordt er voorlopig weinig. Eerst maar eens een jaartje studeren in 20 werkgroepen. De internationale politiek heeft besloten de bankwereld tot eind 2010 met geld van de belastingbetaler overeind te houden en de Balkenbende gaat daar braaf in mee. Ze zijn maar wat trots dat ze mogen aanschuiven bij de G20, maar dan moeten ze zich natuurlijk wel conformeren aan wat de grote landen willen.

En die willen vooral tijd rekken. Proberen om intussen zoveel goedkoop krediet in de economie te pompen, dat de boel weer op gang komt. Als de mensen hun vertrouwen hervinden en hun geld weer durven laten rollen, komt de wereldhandel weer op gang en gaat het vanzelf weer beter, denken ze. Dan kan al het monopoliegeld weer uit de roulatie worden genomen, want anders krijgen we inflatie, misschien wel erg veel inflatie en dat is ook weer niet de bedoeling, toch? Of misschien juist wél?

Inflatie maakt geld minder waard, je kunt minder kopen voor je euro. Voor de overheidsschuld is dat prettig, want schulden worden door inflatie ook minder waard, dus goedkoper en makkelijker af te lossen en ook de pensioenfondsen varen er wel bij. Die kunnen de uitkeringen betalen van geld dat steeds minder waard wordt. Wel jammer voor de pensioentrekkers. Daar komen er de komende jaren steeds meer van - onze babyboomers - en die kunnen er op den duur niet meer van rondkomen. Die zullen dus moeten blijven werken, ook na hun 67e..., zolang er werk is, natuurlijk.

[Toevoeging, 28 sept. 2009]
Niet iedereen laat zich iets wijsmaken, overigens. ING heeft een dagelijkse poll op de site van zijn betaalrekening. Vandaag vroegen ze: Hoelang gaat de recessie duren?
Het is natuurlijk een vrij specifieke groep die erop reageert, maar 53% van de respondenten dacht dat dat langer dan een jaar zou zijn. De optie 'De crisis is al weer voorbij' scoorde 4%.
Dat betekent, dat een meerderheid van de bevolking voorlopig zuinig met z'n geld zal omgaan en dat de economie in ieder geval tot ver in 2010 geen extra impuls zal krijgen van kooplustige consumenten. Met Sinterklaas en Kerst 2008 werd er nog flink uitgepakt. Eens kijken of dat dit jaar ook nog het geval is.