In de zaterdagcolumn van Frank Kalshoven in de Volkskrant van 7 november, 'Een stevig plan voor de huizenmarkt', prijst hij het boekje 'Hervorming van de Woningmarkt' van Taco van Hoek aan met 'iets slimmers verzinnen zal niet meevallen'.
Taco, voormalig onderdirecteur van het CPB, is directeur van het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Hij stelt dat de woningmarkt zo rot is als een mispel en wil die een nieuw, stevig fundament geven. De sociale huurmarkt is volledig scheefgegroeid: 40% van alle sociale huurders - ca. 1 miljoen huishoudens - huurt 'scheef'. Ten opzichte van hun (gestegen) inkomen wonen ze te goedkoop en tegelijk zijn er lange wachtlijsten voor goedkope, sociale huurwoningen. De markt voor koopwoningen is ook volledig verstoord. Door de hypotheekrenteaftrek blijven de huizenprijzen hoog. Dat leidt tot hogere hypotheken en dus meer belastingaftrek. Afschaffing daarvan heeft allerlei nare bijeffecten.
In zijn boekje stelt Taco voor, wat de sociale huurders betreft de inkomenstoets niet alleen aan het begin, maar bijv. jaarlijks toe te passen. Wie meer gaat verdienen, gaat meer huur betalen. Voor een groot deel (85% van het sociale woningbestand is eigendom van corporaties) zouden die hogere huuropbrengsten ten goede komen aan de woningcorporaties.
Voor de koopsector ziet Taco de annuïteitenhypotheek als oplossing. Voor de koper blijven de maandtermijnen gedurende de hele looptijd dezelfde, maar in het begin bestaan die hoofdzakelijk uit rente en aan het eind hoofdzakelijk uit aflossing. Zodoende hebben nieuwe kopers een aanzienlijk hoger belastingvoordeel, dan degenen die al jaren in hun huis wonen.
Conclusie van Kalshoven: 'Ja, door deze hervormingen gaan scheefhuurders meer voor hun woning betalen. Ja, (gesettelde) huiseigenaren gaan meer belasting betalen. Maar de woningmarkt knapt er behoorlijk van op, de schatkist wordt ontlast, en dat alles zonder onoverzienbare overgangsproblemen.'
Maar is dit nu wel echt zo slim als het op het eerste oog lijkt? In de economie hangt alles met elkaar samen. Wat in de loop van vele jaren is scheefgegroeid, is scheefgegroeid in een bepaalde context van economische verhoudingen die gaandeweg en houtje-touwtje zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. Als je de scheve tuipalen van de woningmarkt weer recht probeert te zetten, trek je in andere sectoren van de economie de boel omver.
Misschien lijken de overgangsproblemen beperkt tot de woningmarkt als zodanig te overzien, de maatschappelijke gevolgen zullen dat zeker niet zijn.
In de eerste plaats, het meest concrete gevolg van deze voorstellen is dat er uiteindelijk miljarden aan besteedbaar inkomen worden afgeroomd. Een deel komt bij de woningcorporaties terecht en via deze grotendeels in de schatkist en een ander deel vloeit er rechtstreeks in. Het geld dat daarmee aan de huishoudens onttrokken wordt, leidt tot krimp in de 'echte' economie. Miljoenen huishoudens krijgen minder te besteden, de detailhandel en bedrijven in het algemeen zien hun omzet dalen en daardoor nemen zelfs de btw-opbrengsten voor de staat af!
In de tweede plaats is het de vraag of het gebrek aan doorstroming in de huidige woningmarkt wel vooral een financiële achtergrond heeft. Misschien zijn mensen gehecht aan hun buurt of blijven ze liever zitten waar ze zitten, omdat hun kinderen er naar school gaan. Een forcering van de doorstroom door de overheid mag misschien de mobiliteit verhogen, het leidt onherroepelijk tot minder sociale cohesie in buurten en wijken, tot meer verloedering, onveiligheid en misschien zelfs ghettovorming - 'prachtwijken', zoals die tegenwoordig worden genoemd.
Wat Taco voorstelt, zijn technische oplossingen voor in tientallen jaren gegroeide omstandigheden, die vanuit een ideologische achtergrond vooral door planners en beleidsmakers tot probleem worden bestempeld. Het is een rationele benadering van zaken die in wezen politiek zijn en daarom onoplosbaar. Als er al sprake is van een probleem, dan moet dit niet bij de woningmarkt zelf worden gezocht, maar bij de politiek en daarmee bij de links en rechts subsidiërende en regulerende overheid.
De overheid pretendeert het welzijn van de burger 'hoger' te kunnen maken, maar maakt die pretentie niet waar, mede omdat de politiek de criteria voor 'welzijn' steeds oprekt. Een bewegend doel is moeilijk te raken en daarom is er steeds meer geld voor nodig, al was het maar om de schijn te kunnen ophouden. In tijden van economische voorspoed kan een overheid voldoende geld aantrekken om haar stokpaardjes te berijden. Dan wordt een onrendabele Betuwelijn aangelegd, het onderwijs krijgt de ene 'verbetering' na de andere voor zijn kiezen en de sociale woningbouw wordt gestimuleerd en ver onder de kostprijs verhuurd - zoals Taco stelt: 'De marktwaarde van de gemiddelde corporatiewoning is 150.000 euro, de contante waarde van de netto huuropbrengsten gemiddeld slechts 40.000 euro.'
Maar de tijden van voorspoed zijn voorbij. Alle westerse economieën zijn in de rui en zullen de komende jaren nog menige veer moeten laten. Overheden op alle niveaus worden nu geconfronteerd met de gevolgen van hun ongebreidelde stimuleringsdrift. Een pas op de plaats is niet genoeg, zij zullen een aantal stappen terug moeten doen en in eigen vlees moeten snijden. Hun inkomsten lopen terug (opbrengst belastingen), hun uitgaven stijgen (rente staatsschuld, ww, aow, marktstimuli) en het verhogen van belastingen zal op maatschappelijke weerstand stuiten.
Wie onder zulke omstandigheden voorstelt - ook al gaat dat geleidelijk - de huren te verhogen en de financiering van koopwoningen aanzienlijk duurder te maken, is volgens mij niet slim, maar een politieke nitwit en van God los. Bovendien zijn Taco's voorstellen volstrekt overbodig. Als overheidssubsidies opdrogen, zullen corporaties zelf de huren wel moeten verhogen, anders gaan ze uiteindelijk over de kop. En dalende huizenprijzen en hogere rentes, tezamen met de onwil (lees: het onvermogen) van banken om te lenen zullen de scheve verhoudingen op de woningmarkt vanzelf weer rechttrekken in een golf van faillissementen. Dat wel.
zondag 8 november 2009
zondag 1 november 2009
Tijl Scheerspieghel
Je kunt van Dirk zeggen wat je wilt, maar iemand die - op Nederlandse bodem nog wel - in enkele tientallen jaren uit het niets een miljardenimperium weet op te bouwen, is niet zomaar iemand. Zeker niet, als hij in z'n eentje een kwart provincie van werk voorziet en een overwegend agrarische streek een culturele impuls weet te geven, die de bewoners met plaatsvervangende trots vervult. We doelen op een stadion met een nationaal kampioenselftal en een museum voor moderne, figuratieve kunst, nog afgezien van de opvallende architectuur die hij in het platte polderland introduceerde.
Voor de supporters van AZ is Dirk een held, voor het merendeel van de streekbewoners, die naast de werkgelegenheid die de bank verschafte ook nog eens profiteerden van de uitgaven van 150.000 bezoekers per jaar van het museum, voor die is hij ook een held en voor zijn personeel, dat nu verwezen naar het UWV, toch als één man achter hem blijft staan, heeft de figuur Dirk Scheringa heroïsche proporties aangenomen. Blijkbaar wist hij anderen te inspireren, blijkbaar wist hij met de mensen in zijn snel expanderende bedrijf al die jaren een persoonlijke relatie te onderhouden, zodat ze hem als mens bleven waarderen en hem, ondanks zijn rijkdom, bleven beschouwen als "een van ons". Vergelijk dat eens met het persoonlijke profiel van een doorsnee bankier. Een feodale kwast als Rijkman Groenink kon iedereen bij dé Bank op het laatst wel dooien.
Dirks klanten waren voor het grootste deel ook met hem ingenomen. Hij berekende een van de laagste rentes in de markt en gaf een van de hoogste. Voor zijn val had hij zodoende een marktaandeel van 17% van alle leningen en gaf daarmee de grootbanken het nakijken. Ongetwijfeld beschouwden zijn collega's aan de Zuid-as hem als een 'peen in die es' en groot was danook de ontsteltenis, toen Dirk Gerrit - ook een Noordhollander - wist over te halen voor hem te komen werken. Dat leek een enorme opsteker voor Dirk, maar uiteindelijk luidde het zijn ondergang in, want hij ontsteeg daarmee aan de provinciale beslotenheid, betrad het nationale schouwtoneel en viel ten prooi aan de aandacht van de landelijke media.
Aanvankelijk werd de loftrompet gestoken. Ondanks alles was hij eenvoudig gebleven. Onder zijn bankierspak droeg hij altijd nog geitewollen sokken en zodra hij thuiskwam - op de boerderie, schoot hij direct de klompen aan. De successen van 'zijn' AZ straalden op hem af, maar hij bleef er zo bescheiden onder en meer van zulke Privé-babbel. Later werd de tune echter overgenomen door een dwarsfluit en een jammerhout, al bleef hun klaagzang achtergrondmuziek zolang er Zalm in de vijver zwom.
Dirk voelde zich er kiplekker onder en kreeg plezier in alle media-aandacht. Toen de kredietcrisis uitbrak en Fortis omviel, schiep hij er zichtbaar genoegen in dat hij nu ook bij de grote jongens gerekend werd - tot zijn eigen verbazing eigenlijk, al kon hij bij die gelegenheid niet nalaten op te merken dat zijn Bank geen last van de crisis had - en toen het later nog erger werd en ING en Aegon staatssteun moesten vragen om overeind te blijven, bood hij zelfs ruimhartig aan DSB een jaartje te willen verlaten om als crisisminister orde op zaken te stellen.
Zoals ik al eerder schreef, was dit het moment waarop hij zijn hand overspeelde. Niemand zat op hem te wachten, zeker de politiek niet. Sindsdien bleek dat DSB er lang niet zo florissant voorstond als (bijna) iedereen had gedacht. DSB was 'onzorgvuldig' geweest, had consumenten te hoge kredieten verstrekt, daar een pak 'onnodige' verzekeringen bovenopgestapeld en nu raakten die mensen in de betalingsproblemen.
'Onzin,' zei Dirk aanvankelijk. 'Wij kijken heel goed naar de kredietwaardigheid van onze cliënten. Van de tien aanvragen wordt er maar één geaccepteerd.' Waarschijnlijk was dat ook zo. Als kredietverschaffer wil je je geld uiteindelijk terughebben, met rente. Bovendien had Dirk de kredietcrisis zien aankomen. De DSB had zich nooit aan Amerikaanse hypotheekobligaties gewaagd en van tevoren zijn buitenlandse risico's geëlimineerd. In dat opzicht was hij verstandiger geweest dan alle topbankiers en economen bij elkaar en ook vooruitziender dan Wellink en Bos, die nu nog steeds verkondigen, 'dat in 2007 niemand de crisis kon zien aankomen.' Duh, de blogosphere gonsde ervan.
Toch is Dirk slachtoffer geworden van diezelfde kredietcrisis, zij het indirect. Hij had zijn zaken dan wel op orde, maar hij had er niet op gerekend dat de credit crunch hem de das om zou doen. Hij kon zelf niet meer voldoende lenen. Bovendien ging dat deel van zijn klanten dat tot dan toe net het hoofd boven water had kunnen houden nu kopje onder en tenslotte daalden de huizenprijzen aanzienlijk, waardoor de waarde van Dirks onderpanden kelderde. De AFM stortte zich op de 'slechte' leningen en de Nederlandsche Bank constateerde dat de solvabiliteit van DSB snel verslechterde en kneep op haar beurt het bankkrediet af. Eén losse flodder van Lakeman en DSB viel om.
Is Dirk nu een boef? Dirk is een ondernemer. Als hij iemand een lening gaf, bekeek hij het risico. Dat kon hij blijkbaar goed beoordelen, anders was hij niet zo succesvol geweest. In twijfelgevallen vraag je extra garanties. Dan verkoop je iemand een verzekering om je risico af te dekken, bijv. een koopsompolis. Dat doen alle banken, niet alleen DSB. Denk aan de de woekerpolisaffaire, waar de grootbanken en verzekeraars in veroordeeld zijn.
In onze, grotendeels op sprookjes gebaseerde verzorgingsmaatschappij heeft de overheid zich de rol van Robin Hood toegemeten, stelen van de middenklasse, een deel van de buit aan de strijkstok hangen en de rest verdelen onder de armen. Niet letterlijk natuurlijk, maar met mooie gebaren - prachtwijken! Het Robin Hood model is zó algemeen geaccepteerd, dat zowat iedereen staatssteun vanzelfsprekend vindt en die zelfs als een 'recht' beschouwt.
Ook van ondernemers wordt geëist, dat ze zich aan dit heersende model conformeren. Winst maken mag niet hun enige oogmerk zijn, zij moeten het welzijn van hun klanten voor ogen houden en zich verantwoordelijk gedragen, anders kunnen zij achteraf ter verantwoording worden geroepen en meestal kost dat hun veel geld. Neelie Kroes heeft zich ontpopt als een hedendaagse, zij het wat rimpelige Maid Marian en op nationaal niveau vertoont Wouter Bos zich graag in Robin Hood outfit met de toezichthouders van DNB, AFM en NMa als zijn 'Merry Men'.
Dirk is een ondernemer van de oude stempel en als zodanig past het jagerspakje van Robin Hood hem niet. Hij opereerde liever in de vele vermommingen van Tijl Uylenspieghel. Tijl was een schelm. Om te voorzien in zijn levensonderhoud appelleerde hij aan algemeen menselijke eigenschappen, hebzucht, goedgelovigheid en domheid. Mensen die hij erin liet lopen, waren een beurs of een gebraden kip armer, maar niemand had medelijden met hen. Ze werden uitgelachen, het was hun eigen stomme schuld. Maar dat was in een tijd dat er nog geen staatssteun bestond en ieder werd afgerekend op zijn eigen beslissingen.
Wij, die zijn opgegroeid in de sprookjeswereld van Robin Hood, waarin de gevolgen van eigen onvermogen voor een groot deel op de gemeenschap kunnen worden afgewenteld, zijn snel geneigd de Tijl Uylenspieghels te veroordelen, maar veroordelen we dan niet tegelijk onszelf tot een staat van maatschappelijke onnozelheid.
Voor de supporters van AZ is Dirk een held, voor het merendeel van de streekbewoners, die naast de werkgelegenheid die de bank verschafte ook nog eens profiteerden van de uitgaven van 150.000 bezoekers per jaar van het museum, voor die is hij ook een held en voor zijn personeel, dat nu verwezen naar het UWV, toch als één man achter hem blijft staan, heeft de figuur Dirk Scheringa heroïsche proporties aangenomen. Blijkbaar wist hij anderen te inspireren, blijkbaar wist hij met de mensen in zijn snel expanderende bedrijf al die jaren een persoonlijke relatie te onderhouden, zodat ze hem als mens bleven waarderen en hem, ondanks zijn rijkdom, bleven beschouwen als "een van ons". Vergelijk dat eens met het persoonlijke profiel van een doorsnee bankier. Een feodale kwast als Rijkman Groenink kon iedereen bij dé Bank op het laatst wel dooien.
Dirks klanten waren voor het grootste deel ook met hem ingenomen. Hij berekende een van de laagste rentes in de markt en gaf een van de hoogste. Voor zijn val had hij zodoende een marktaandeel van 17% van alle leningen en gaf daarmee de grootbanken het nakijken. Ongetwijfeld beschouwden zijn collega's aan de Zuid-as hem als een 'peen in die es' en groot was danook de ontsteltenis, toen Dirk Gerrit - ook een Noordhollander - wist over te halen voor hem te komen werken. Dat leek een enorme opsteker voor Dirk, maar uiteindelijk luidde het zijn ondergang in, want hij ontsteeg daarmee aan de provinciale beslotenheid, betrad het nationale schouwtoneel en viel ten prooi aan de aandacht van de landelijke media.
Aanvankelijk werd de loftrompet gestoken. Ondanks alles was hij eenvoudig gebleven. Onder zijn bankierspak droeg hij altijd nog geitewollen sokken en zodra hij thuiskwam - op de boerderie, schoot hij direct de klompen aan. De successen van 'zijn' AZ straalden op hem af, maar hij bleef er zo bescheiden onder en meer van zulke Privé-babbel. Later werd de tune echter overgenomen door een dwarsfluit en een jammerhout, al bleef hun klaagzang achtergrondmuziek zolang er Zalm in de vijver zwom.
Dirk voelde zich er kiplekker onder en kreeg plezier in alle media-aandacht. Toen de kredietcrisis uitbrak en Fortis omviel, schiep hij er zichtbaar genoegen in dat hij nu ook bij de grote jongens gerekend werd - tot zijn eigen verbazing eigenlijk, al kon hij bij die gelegenheid niet nalaten op te merken dat zijn Bank geen last van de crisis had - en toen het later nog erger werd en ING en Aegon staatssteun moesten vragen om overeind te blijven, bood hij zelfs ruimhartig aan DSB een jaartje te willen verlaten om als crisisminister orde op zaken te stellen.
Zoals ik al eerder schreef, was dit het moment waarop hij zijn hand overspeelde. Niemand zat op hem te wachten, zeker de politiek niet. Sindsdien bleek dat DSB er lang niet zo florissant voorstond als (bijna) iedereen had gedacht. DSB was 'onzorgvuldig' geweest, had consumenten te hoge kredieten verstrekt, daar een pak 'onnodige' verzekeringen bovenopgestapeld en nu raakten die mensen in de betalingsproblemen.
'Onzin,' zei Dirk aanvankelijk. 'Wij kijken heel goed naar de kredietwaardigheid van onze cliënten. Van de tien aanvragen wordt er maar één geaccepteerd.' Waarschijnlijk was dat ook zo. Als kredietverschaffer wil je je geld uiteindelijk terughebben, met rente. Bovendien had Dirk de kredietcrisis zien aankomen. De DSB had zich nooit aan Amerikaanse hypotheekobligaties gewaagd en van tevoren zijn buitenlandse risico's geëlimineerd. In dat opzicht was hij verstandiger geweest dan alle topbankiers en economen bij elkaar en ook vooruitziender dan Wellink en Bos, die nu nog steeds verkondigen, 'dat in 2007 niemand de crisis kon zien aankomen.' Duh, de blogosphere gonsde ervan.
Toch is Dirk slachtoffer geworden van diezelfde kredietcrisis, zij het indirect. Hij had zijn zaken dan wel op orde, maar hij had er niet op gerekend dat de credit crunch hem de das om zou doen. Hij kon zelf niet meer voldoende lenen. Bovendien ging dat deel van zijn klanten dat tot dan toe net het hoofd boven water had kunnen houden nu kopje onder en tenslotte daalden de huizenprijzen aanzienlijk, waardoor de waarde van Dirks onderpanden kelderde. De AFM stortte zich op de 'slechte' leningen en de Nederlandsche Bank constateerde dat de solvabiliteit van DSB snel verslechterde en kneep op haar beurt het bankkrediet af. Eén losse flodder van Lakeman en DSB viel om.
Is Dirk nu een boef? Dirk is een ondernemer. Als hij iemand een lening gaf, bekeek hij het risico. Dat kon hij blijkbaar goed beoordelen, anders was hij niet zo succesvol geweest. In twijfelgevallen vraag je extra garanties. Dan verkoop je iemand een verzekering om je risico af te dekken, bijv. een koopsompolis. Dat doen alle banken, niet alleen DSB. Denk aan de de woekerpolisaffaire, waar de grootbanken en verzekeraars in veroordeeld zijn.
In onze, grotendeels op sprookjes gebaseerde verzorgingsmaatschappij heeft de overheid zich de rol van Robin Hood toegemeten, stelen van de middenklasse, een deel van de buit aan de strijkstok hangen en de rest verdelen onder de armen. Niet letterlijk natuurlijk, maar met mooie gebaren - prachtwijken! Het Robin Hood model is zó algemeen geaccepteerd, dat zowat iedereen staatssteun vanzelfsprekend vindt en die zelfs als een 'recht' beschouwt.
Ook van ondernemers wordt geëist, dat ze zich aan dit heersende model conformeren. Winst maken mag niet hun enige oogmerk zijn, zij moeten het welzijn van hun klanten voor ogen houden en zich verantwoordelijk gedragen, anders kunnen zij achteraf ter verantwoording worden geroepen en meestal kost dat hun veel geld. Neelie Kroes heeft zich ontpopt als een hedendaagse, zij het wat rimpelige Maid Marian en op nationaal niveau vertoont Wouter Bos zich graag in Robin Hood outfit met de toezichthouders van DNB, AFM en NMa als zijn 'Merry Men'.
Dirk is een ondernemer van de oude stempel en als zodanig past het jagerspakje van Robin Hood hem niet. Hij opereerde liever in de vele vermommingen van Tijl Uylenspieghel. Tijl was een schelm. Om te voorzien in zijn levensonderhoud appelleerde hij aan algemeen menselijke eigenschappen, hebzucht, goedgelovigheid en domheid. Mensen die hij erin liet lopen, waren een beurs of een gebraden kip armer, maar niemand had medelijden met hen. Ze werden uitgelachen, het was hun eigen stomme schuld. Maar dat was in een tijd dat er nog geen staatssteun bestond en ieder werd afgerekend op zijn eigen beslissingen.
Wij, die zijn opgegroeid in de sprookjeswereld van Robin Hood, waarin de gevolgen van eigen onvermogen voor een groot deel op de gemeenschap kunnen worden afgewenteld, zijn snel geneigd de Tijl Uylenspieghels te veroordelen, maar veroordelen we dan niet tegelijk onszelf tot een staat van maatschappelijke onnozelheid.
zaterdag 10 oktober 2009
Nobelprijs - déjà-vu
In de wereld van 'gloom and doom' is humor schaars, dus mogen we Dmitry Orlov hier best als een witte raaf, of liever als een zwarte zwaan beschouwen. Hij is van oorsprong Russisch, maar emigreerde als twaalfjarige met zijn ouders naar de VS. In de USSR was hij niet meer welkom, totdat de boel daar begin jaren '90 in elkaar stortte. Toen ging hij terug en maakte de val van het Sovjetrijk van nabij mee.
Hij werd bekend door de parallellen die hij trekt tussen de huidige ontwikkelingen in de VS en die in de nadagen van de USSR en publiceert daarover op zijn blog, ClubOrlov, zoals nu bijv. [mijn vertaling]
OBAMA KRIJGT GORBATSJOVs PRIJS VOOR DE VREDE
Zoals ik al eerder heb gezegd, Obama is de nieuwe Gorbatsjov, diezelfde brede glimlach achter de afbrokkelende façade van een wereldrijk, dat gezicht van een sympathieke 'loser' die niet bedreigend overkomt. Gorbatsjov ontving zijn Nobel Troostprijs in oktober 1990. Iets minder dan een jaar later bestond de USSR niet meer en zat hij zonder werk.
Door hem de Prijs voor de Vrede te geven bracht de Nobel-commissie werkelijk iets goeds teweeg: het bevestigde hem in zijn leiderschap, verleende hem legitimiteit en droeg eraan bij dat de greep van de conservatieve krachten in Rusland verzwakt werd, zodat de coup die ze pleegden om de macht in het instortende rijk naar zich toe te halen mislukte.
Gorbatsjov verdient zeker lof voor het feit dat hij ervoor zorgde dat de USSR met een zucht uit elkaar viel en niet met een dreun. Laten we hopen dat het Barak Obama lukt de USA net zo soepel in elkaar te laten zakken, met weinig ophef en zonder al te veel bloedvergieten. Voor de toekomst wens ik hem een lange en gelukkige werkloosheid toe.
Nu zijn er mensen die daarom denken dat Obama zijn werk niet goed doet. Dat is niet hard te maken. Het komt eerder doordat zijn baan zelf niet deugt. Het is niet zozeer een slechte baan, het is een uitgesproken klerebaan. Maar iemand moet dat werk doen, en diegeen heeft zojuist een Nobelprijs gekregen, dus dan moet er toch iets zijn dat hij goed doet.
Hij werd bekend door de parallellen die hij trekt tussen de huidige ontwikkelingen in de VS en die in de nadagen van de USSR en publiceert daarover op zijn blog, ClubOrlov, zoals nu bijv. [mijn vertaling]
OBAMA KRIJGT GORBATSJOVs PRIJS VOOR DE VREDE
Zoals ik al eerder heb gezegd, Obama is de nieuwe Gorbatsjov, diezelfde brede glimlach achter de afbrokkelende façade van een wereldrijk, dat gezicht van een sympathieke 'loser' die niet bedreigend overkomt. Gorbatsjov ontving zijn Nobel Troostprijs in oktober 1990. Iets minder dan een jaar later bestond de USSR niet meer en zat hij zonder werk.
Door hem de Prijs voor de Vrede te geven bracht de Nobel-commissie werkelijk iets goeds teweeg: het bevestigde hem in zijn leiderschap, verleende hem legitimiteit en droeg eraan bij dat de greep van de conservatieve krachten in Rusland verzwakt werd, zodat de coup die ze pleegden om de macht in het instortende rijk naar zich toe te halen mislukte.
Gorbatsjov verdient zeker lof voor het feit dat hij ervoor zorgde dat de USSR met een zucht uit elkaar viel en niet met een dreun. Laten we hopen dat het Barak Obama lukt de USA net zo soepel in elkaar te laten zakken, met weinig ophef en zonder al te veel bloedvergieten. Voor de toekomst wens ik hem een lange en gelukkige werkloosheid toe.
GORBATSJOV KRIJGT NOBELPRIJS VOOR DE VREDE... En ook nu gaat het bepaald niet om de Nobelprijs voor Economie. Wat dat betreft, het financiële gat dat de USSR achterliet was een heel stuk kleiner, dan het huidige.
door Jonathan Steele, the Guardian, in Moskou
dinsdag, 16 oktober 1990
President Gorbatsjov kreeg gisteren 's werelds grootste troostprijs uitgereikt. Hij nam de Nobel onderscheiding in ontvangst als de grote verliezer van de Koude Oorlog. Daarmee werd hij de eerste communistische leider die deze trofee ter waarde van £360.000 kreeg toegekend, nadat hij het systeem waar zijn partij de afgelopen 70 jaar aan heeft gebouwd bij het oudvuil had gezet.
Het Comité dat de Nobelprijs in Oslo uitreikte, formuleerde het weliswaar iets anders, het prees de heer Gorbatsjov voor 'zijn vooraanstaande rol in het vredesproces' dat zich momenteel in bepaalde delen van de wereld voltrekt...
In Moskou, dat te lijden heeft onder een tekort aan dagelijks voedsel en gebruiksgoederen, was de stemming minder uitbundig. Toen de voorzitter van de Opperste Sovjet, Anatoly Loekyanov, het nieuws aan de parlementsleden bekend maakte, klonk er een applaus dat wel bijna vijf seconden duurde. Gennady Gerasimov, de woordvoerder voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken, merkte op: 'Wat we wel moeten bedenken is dat dit beslist in een andere categorie thuishoort, dan de prijs voor Economie...'
Nu zijn er mensen die daarom denken dat Obama zijn werk niet goed doet. Dat is niet hard te maken. Het komt eerder doordat zijn baan zelf niet deugt. Het is niet zozeer een slechte baan, het is een uitgesproken klerebaan. Maar iemand moet dat werk doen, en diegeen heeft zojuist een Nobelprijs gekregen, dus dan moet er toch iets zijn dat hij goed doet.
vrijdag 9 oktober 2009
Inshallah
Op de voorloper van deze blog gaf ik begin 2008 al een impressie van Dubai (met een serie foto's *), de onvoorstelbare rijkdom en verspilling, waarmee daar in de afgelopen twintig jaar een soort Wereld van Peter Stuyvesant voor de allerrijksten der aarde uit de woestijngrond is gestampt.
Een toren van 828 meter hoog, fonteinen, waterpartijen, zelfs een ski-piste, nog afgezien van de Palmeilanden en een kopie van de wereld in opgespoten zandeilanden voor de kust.
Door de crisis is het er stiller geworden. Veel bouwprojecten liggen plat, plannen zijn uitgesteld, maar niet alle. Vastgoedprijzen zijn ingestort, maar het maakt niet uit, sprookjesland blijft lonken.
Lees 't verslag van Addison Wiggin [The Daily Reckoning: deel I, deel II], die een bezoek brengt aan de Verenigde Arabische Emiraten (UAE) en zich onder het genot van een koele martini ('shaken, not stirred'?) verbaast over het 'Sprookje van 1001 Nacht', dat als in trance door de bewegingen van een wereldstad gaat en intussen op de terugkeer van de Prins uit de echte wereld wacht om als een Doornroosje te worden wakker gekust.
Aanvulling 23 nov. 2009
Het zijden draadje waar Dubai World aan hangt, begint onder de schuldenlast te rafelen. Laatst dachten ze, 'Kijk, daar is een prins in het land,' maar het bleek een deurwaarder.
Aanvulling 30 nov. 2009
De prijs voor het meest bijtende commentaar gaat natuurlijk naar James Howard Kunstler: 'Wickedness Abides'.
Aanvulling 4 dec. 2009
*) Een serie recente foto's van Dubai.
Aanvulling 4 jan. 2010
Dankzij een noodlening van $10 mrd. van de sjeik van Abu Dhabi, kon de Burj Dubai, voortaan naar deze gulle gever Burj Khalifa geheten, vandaag officieel geopend worden. Bekijk het overweldigende vuurwerk. Waar westerse regeringen zich liever steeds dieper ingraven in hun bodemloze, financiële putten, zetten de Arabieren met schaamteloze flair hun financiële gat gewoon op z'n kop en laten iedereen geloven dat het een toren is, de hoogste ter wereld.
Aanvulling 15 feb. 2010
Het wil niet vlotten met de schuldenregeling van Dubai World en Nakheel, het bouwconsortium dat de monsterprojecten realiseerde. Het lijkt erop dat de schuldeisers genoegen moeten nemen met een afschrijving van 40% en een terugbetaling van het restant in 7 jaar.
Dat zou betekenen dat Dubai geen nieuw krediet meer kan aantrekken en dat het geleidelijk in een spookstad verandert.
Aanvulling 22 jan. 2011
Volgens de Daily Telegraph, 'The World is sinking', liggen de eilanden van 'De Wereld' er verlaten bij en beginnen de geulen ertussen te verzanden. Hoewel 70% van alle eilanden, die elk de naam van een land dragen, in de goede tijd werd verkocht, is slechts één eiland ontwikkeld en dat is eigenlijk een modeleiland, eigendom van de heerser van Dubai zelf.
Nakheel, de ontwikkelingsmaatschappij, heeft geen geld om 'De Wereld' te onderhouden en krijgt nu bovenop de eigen financiële misère ook nog te maken met rechtszaken.
Sic transit gloria Mundi.
Aanvulling 20 april 2011
Zoals ik in mijn vroegere blog in 2008 schreef, was Dubai twintig jaar geleden een plek waar je niet dood gevonden wou worden. Ondanks alles wat er sindsdien gebouwd is, of misschien wel juist daardoor, is dat label nog steeds van toepassing, zij het om volstrekt andere redenen.
Een toren van 828 meter hoog, fonteinen, waterpartijen, zelfs een ski-piste, nog afgezien van de Palmeilanden en een kopie van de wereld in opgespoten zandeilanden voor de kust.
Door de crisis is het er stiller geworden. Veel bouwprojecten liggen plat, plannen zijn uitgesteld, maar niet alle. Vastgoedprijzen zijn ingestort, maar het maakt niet uit, sprookjesland blijft lonken.
Lees 't verslag van Addison Wiggin [The Daily Reckoning: deel I, deel II], die een bezoek brengt aan de Verenigde Arabische Emiraten (UAE) en zich onder het genot van een koele martini ('shaken, not stirred'?) verbaast over het 'Sprookje van 1001 Nacht', dat als in trance door de bewegingen van een wereldstad gaat en intussen op de terugkeer van de Prins uit de echte wereld wacht om als een Doornroosje te worden wakker gekust.
Aanvulling 23 nov. 2009
Het zijden draadje waar Dubai World aan hangt, begint onder de schuldenlast te rafelen. Laatst dachten ze, 'Kijk, daar is een prins in het land,' maar het bleek een deurwaarder.
Aanvulling 30 nov. 2009
De prijs voor het meest bijtende commentaar gaat natuurlijk naar James Howard Kunstler: 'Wickedness Abides'.
Aanvulling 4 dec. 2009
*) Een serie recente foto's van Dubai.
Aanvulling 4 jan. 2010
Dankzij een noodlening van $10 mrd. van de sjeik van Abu Dhabi, kon de Burj Dubai, voortaan naar deze gulle gever Burj Khalifa geheten, vandaag officieel geopend worden. Bekijk het overweldigende vuurwerk. Waar westerse regeringen zich liever steeds dieper ingraven in hun bodemloze, financiële putten, zetten de Arabieren met schaamteloze flair hun financiële gat gewoon op z'n kop en laten iedereen geloven dat het een toren is, de hoogste ter wereld.
Aanvulling 15 feb. 2010
Het wil niet vlotten met de schuldenregeling van Dubai World en Nakheel, het bouwconsortium dat de monsterprojecten realiseerde. Het lijkt erop dat de schuldeisers genoegen moeten nemen met een afschrijving van 40% en een terugbetaling van het restant in 7 jaar.
Dat zou betekenen dat Dubai geen nieuw krediet meer kan aantrekken en dat het geleidelijk in een spookstad verandert.
Aanvulling 22 jan. 2011
Volgens de Daily Telegraph, 'The World is sinking', liggen de eilanden van 'De Wereld' er verlaten bij en beginnen de geulen ertussen te verzanden. Hoewel 70% van alle eilanden, die elk de naam van een land dragen, in de goede tijd werd verkocht, is slechts één eiland ontwikkeld en dat is eigenlijk een modeleiland, eigendom van de heerser van Dubai zelf.
Nakheel, de ontwikkelingsmaatschappij, heeft geen geld om 'De Wereld' te onderhouden en krijgt nu bovenop de eigen financiële misère ook nog te maken met rechtszaken.
Sic transit gloria Mundi.
Aanvulling 20 april 2011
Zoals ik in mijn vroegere blog in 2008 schreef, was Dubai twintig jaar geleden een plek waar je niet dood gevonden wou worden. Ondanks alles wat er sindsdien gebouwd is, of misschien wel juist daardoor, is dat label nog steeds van toepassing, zij het om volstrekt andere redenen.
vrijdag 2 oktober 2009
Armoe troef
Het aardige van de Google Barometer is dat ie een globale indruk geeft van zoekgedrag van consumenten. De veronderstelling daarachter is dat gebruikte zoekwoorden corresponderen met trends in de economie, zowel in positieve als negatieve zin.
Als die veronderstelling juist is, zou je dus aan de hand van een aantal aangegeven zoekwoorden kunnen zien, wat de consument in een bepaalde periode het meest bezighoudt en daaruit af kunnen leiden welke kant de economie de komende tijd opgaat.
Invoeging 19 oktober 2009
Tweeënhalve week later ziet de Google Barometer er volledig anders uit. De algemene-trendlijn is nu van november 2008 tot heden zo goed als volledig onder water. Geen idee waardoor dat opeens veroorzaakt zou kunnen zijn. Dat maakt het bepaald niet makkelijk er conclusies aan te verbinden, zelfs niet globaal en wat hieronder volgt moet dan ook gezien worden als een tamelijk willekeurige momentopname.
Einde invoeging
Kijken we naar de algemene trend, dan zou de verwachting - na een piekje van eind juli en een terug naar nul in augustus - nu weer aan een voorzichtige klim bezig zijn. De consument toont in zijn zoekgedrag wat meer optimisme.
Als we echter kijken naar de afzonderlijke elementen, waaruit de algemene trend is opgebouwd, dan lijkt dat toch een ander beeld op te leveren. Alle subtrends zijn negatief, of negatiever dan een jaar geleden met uitzondering van de belangstelling voor hypotheken en lenen. Die vertoont sinds juli een fikse sprong omhoog en compenseert in z'n eentje alle andere, negatieve trends.
De reis-index raakte in januari in mineur en klom pas in augustus weer wat op, om in september verder in te storten. Blijkbaar is er veel minder belangstelling voor het maken van reisjes. De reisbranche gaat - met de herfstvakantie in aantocht - dus zware tijden tegemoet en ook voor vliegmaatschappijen ziet het er niet rooskleurig uit, maar dat wisten we al.
Kijken we naar de autobranche, dan zien we dat daar al in november vorig jaar de klad in kwam en dat die nu op een - voorlopig - dieptepunt is aangeland, het overweldigende aantal tv-spots met kortingen en lokkertjes ten spijt. Dat klopt ook wel, want de verkoop van nieuwe auto's is over een vol jaar gerekend met een kwart gedaald. Wat daarbij ook opvalt is dat de 'sloopregeling' voor oudere auto's in Nederland niet erg aanslaat. Nog niet de helft van het beschikbare bedrag - 80 miljoen euro - is totnogtoe aangesproken. In de VS - 'cash for clunkers' - in Duitsland en het VK - 'bucks for bangers' - was het een groot succes, zij het dat de verkoopgrafieken, nadat de regeling beëindigd is, van de kaart vallen.
De belangstelling voor werk bereikte een climax in juli, misschien onder invloed van het zoeken naar tijdelijk werk door studenten en schoolverlaters, maar klapte in augustus in een keer terug naar neutraal en kabbelt sindsdien weer op dat niveau voort. Vreemd eigenlijk, we weten toch dat het aantal werklozen behoorlijk begint op te lopen. Of zijn er geen vacatures? De advertentiemarkt heeft daar in ieder geval al sterk onder te lijden.
Shopping viel halverwege december 2008 terug en bleef in 2009 enigszins in mineur en zakte in juli sterk in - iedereen was op vakantie, overigens voor een groot deel in eigen land. In augustus schoot deze index weer omhoog maar blijft aan de onderkant van de jaarband hangen. De consument houdt de hand op de knip, stelt grote aankopen uit en jaagt op koopjes.
Hoe valt in dat verband de grote sprong in de belangstelling voor hypotheken en lenen te verklaren? Aangezien de aankoop van nieuwbouwwoningen op een dieptepunt hangt, de verkoop van huurwoningen door woningcorporaties stagneert en de bouwsector nauwelijks nieuwe opdrachten krijgt, ziet het er niet uit, alsof veel mensen er sinds juli op uit zijn een nieuwe woning te kopen. Eerder lijkt het, of veel mensen proberen hun hypotheek over te sluiten tegen een lagere rente en/of met NHG-garantie en dat een andere groep kijkt waar ze zo goedkoop mogelijk een lening kunnen krijgen. Niet om op grote schaal reisjes te boeken, auto's te kopen of eens flink te gaan shoppen, maar om na de vakantie wat meer armslag te hebben voor de vaste lasten en dagelijkse boodschappen.
Als die veronderstelling juist is, zou je dus aan de hand van een aantal aangegeven zoekwoorden kunnen zien, wat de consument in een bepaalde periode het meest bezighoudt en daaruit af kunnen leiden welke kant de economie de komende tijd opgaat.
Invoeging 19 oktober 2009
Tweeënhalve week later ziet de Google Barometer er volledig anders uit. De algemene-trendlijn is nu van november 2008 tot heden zo goed als volledig onder water. Geen idee waardoor dat opeens veroorzaakt zou kunnen zijn. Dat maakt het bepaald niet makkelijk er conclusies aan te verbinden, zelfs niet globaal en wat hieronder volgt moet dan ook gezien worden als een tamelijk willekeurige momentopname.
Einde invoeging
Kijken we naar de algemene trend, dan zou de verwachting - na een piekje van eind juli en een terug naar nul in augustus - nu weer aan een voorzichtige klim bezig zijn. De consument toont in zijn zoekgedrag wat meer optimisme.
Als we echter kijken naar de afzonderlijke elementen, waaruit de algemene trend is opgebouwd, dan lijkt dat toch een ander beeld op te leveren. Alle subtrends zijn negatief, of negatiever dan een jaar geleden met uitzondering van de belangstelling voor hypotheken en lenen. Die vertoont sinds juli een fikse sprong omhoog en compenseert in z'n eentje alle andere, negatieve trends.
De reis-index raakte in januari in mineur en klom pas in augustus weer wat op, om in september verder in te storten. Blijkbaar is er veel minder belangstelling voor het maken van reisjes. De reisbranche gaat - met de herfstvakantie in aantocht - dus zware tijden tegemoet en ook voor vliegmaatschappijen ziet het er niet rooskleurig uit, maar dat wisten we al.
Kijken we naar de autobranche, dan zien we dat daar al in november vorig jaar de klad in kwam en dat die nu op een - voorlopig - dieptepunt is aangeland, het overweldigende aantal tv-spots met kortingen en lokkertjes ten spijt. Dat klopt ook wel, want de verkoop van nieuwe auto's is over een vol jaar gerekend met een kwart gedaald. Wat daarbij ook opvalt is dat de 'sloopregeling' voor oudere auto's in Nederland niet erg aanslaat. Nog niet de helft van het beschikbare bedrag - 80 miljoen euro - is totnogtoe aangesproken. In de VS - 'cash for clunkers' - in Duitsland en het VK - 'bucks for bangers' - was het een groot succes, zij het dat de verkoopgrafieken, nadat de regeling beëindigd is, van de kaart vallen.
De belangstelling voor werk bereikte een climax in juli, misschien onder invloed van het zoeken naar tijdelijk werk door studenten en schoolverlaters, maar klapte in augustus in een keer terug naar neutraal en kabbelt sindsdien weer op dat niveau voort. Vreemd eigenlijk, we weten toch dat het aantal werklozen behoorlijk begint op te lopen. Of zijn er geen vacatures? De advertentiemarkt heeft daar in ieder geval al sterk onder te lijden.Shopping viel halverwege december 2008 terug en bleef in 2009 enigszins in mineur en zakte in juli sterk in - iedereen was op vakantie, overigens voor een groot deel in eigen land. In augustus schoot deze index weer omhoog maar blijft aan de onderkant van de jaarband hangen. De consument houdt de hand op de knip, stelt grote aankopen uit en jaagt op koopjes.
Hoe valt in dat verband de grote sprong in de belangstelling voor hypotheken en lenen te verklaren? Aangezien de aankoop van nieuwbouwwoningen op een dieptepunt hangt, de verkoop van huurwoningen door woningcorporaties stagneert en de bouwsector nauwelijks nieuwe opdrachten krijgt, ziet het er niet uit, alsof veel mensen er sinds juli op uit zijn een nieuwe woning te kopen. Eerder lijkt het, of veel mensen proberen hun hypotheek over te sluiten tegen een lagere rente en/of met NHG-garantie en dat een andere groep kijkt waar ze zo goedkoop mogelijk een lening kunnen krijgen. Niet om op grote schaal reisjes te boeken, auto's te kopen of eens flink te gaan shoppen, maar om na de vakantie wat meer armslag te hebben voor de vaste lasten en dagelijkse boodschappen.
woensdag 30 september 2009
Marked to Phantasy
De betrekkelijke terughoudendheid - in vergelijking met andere regeringen - die de Balkenbende de laatste tijd aan de dag legt bij het redden van alles en iedereen die onder de crisis te lijden heeft, doet vermoeden dat in de huidige coalitie in ieder geval een paar kopstukken beseffen dat een overheid zich niet voor alle karretjes tegelijk moet laten spannen en dat zij haar hand overspeelt als ze optreedt als de economische wonderdokter.
Weliswaar brak dat inzicht pas door, nadat het triomfantelijk trio de schatkist in eerste instantie al had leeggeschud, maar allà. Volgens het IMF is Nederland het gulste jongetje van de klas, als het om stimuleringsmaatregelen gaat, ruim 42% van ons BNP hebben we al ingezet - en dan moet de grootste klap nog komen.
Het 'redden' van ABN-A/Fortis en ING was een misstap, waar Bos inmiddels niet meer zo prat op gaat, gezien het feit dat er nog voortdurend lijken uit de kast rollen, elk goed voor nog eens een paar miljard aan belastinggeld. Die grootbanken hadden in surséance moeten gaan en de overheid had de ontmanteling ervan kunnen begeleiden door uit de restanten een aantal nieuwe en vooral kleinere banken te laten ontstaan. Dat had én het probleem van de bonussen voorkomen - de bonusridders waren uit het zadel gewipt en hadden op de keien gestaan - én mevrouw Kroes tevreden gesteld. Als resultaat had Nederland een lagere staatsschuld [zie: staatsschuldmeter] en een gezondere bankensector gehad, bevrijd van 'toxic waste' - afgeschreven - met meer concurrentie, dus een ruimere keuze voor de consument.
Maar goed, dat is een gepasseerd station. Nu zitten we met zombiebanken, die met de hete adem van de overheid in hun nek op het geld blijven zitten dat ze van de staat hebben gekregen en die de economie in een houdgreep hebben, doordat ze weigeren het uit te lenen. Op zichzelf is dat verstandig van ze, want anders dan vóór de crash beseffen ze nu maar al te goed dat a) ze op hun oude leningen nog miljarden moeten afschrijven en b) dat je als bank grote risico's loopt door in een krimpende economie geld uit te lenen tegen rentepercentages die toekomstige risico's onderschatten, terwijl de waarde van onderpanden de komende jaren vooral zuidwaarts zal koersen, samen met de kredietwaardigheid van je klanten.
Europese banken kunnen bij de ECB voor een jaar onbeperkt krediet krijgen tegen 1% rente en anders kunnen ze aan de overkant van de Oceaan voor bijna niets dollars lenen. Ze hebben dus voor de korte termijn geen liquiditeitsprobleem meer en verlagen doodleuk de rentetarieven voor spaarders. Sparen, de basis voor een gezonde economie, wordt zodoende ontmoedigd. Hoewel de rente op particuliere en bedrijfskredieten hoger ligt, is het voor banken niet aantrekkelijk hun 'hot money' te gebruiken voor langlopende hypotheekleningen, vastgoed en bedrijfskrediet. Liever opereren ze met hun (bijna) gratis geld in de casino's van de valuta- en derivativesmarkten, omdat daar de snelle winsten te behalen zijn, die vertaald kunnen worden in bonussen. Door de kredietkraan voor de banken wijd open te draaien roepen de Centrale Banken het gokeffect dus zelf op.
Het gespartel van de G20 om de bonuscultuur aan te pakken is daarom werkelijk gênant. Dat die cultuur heeft kunnen ontstaan, komt doordat de toezichthouders, de Centrale Banken, de basisrente na de dotcomcrash jarenlang kunstmatig (te) laag hebben gehouden - gevolg: een kredietbonanza - en hebben toegestaan dat a) megabanken 'too big to fail' werden, b) banken door 'fractional reserve banking' verplichtingen konden aangaan tot 30 of meer keer de waarde van hun assets en c) de derivativesmarkt (onderlinge weddenschappen) een omvang kon bereiken van het twintigvoud van het totale BNP van de wereldeconomie. En daar kan aan toegevoegd worden, dat de toezichthouders zelf hebben bewerkstelligd, dat 'rating agencies' (kredietbeoordelaars) betaald werden door uitgevers van schuldpapier - de belanghebbenden! - in plaats van door de kopers ervan, zoals voorheen het geval was. Dat leverde dus 'top ratings' op voor obligaties - de alfabetsoep - die achteraf onverhandelbaar, dus practisch waardeloos bleken.
Investeerders, pensioenfondsen - ook ABP - en banken overal ter wereld - ook ING, ABN-A en Fortis - hebben vertrouwend op die hoge ratings stapels van die papieren gekocht en ze zouden dik failliet zijn, als ze ze nu tegen marktwaarde - 'marked to market' - op hun balans moesten zetten. Dat de bankwereld überhaupt nog (dis)functioneert, is vooral te danken aan het feit dat de Centrale Banken hun hebben toegestaan die papierhoop zelf een fictieve waarde toe te kennen - 'marked to phantasy'. Zo kan nog een schijn van solvabiliteit worden opgehouden, maar omdat de waarde van die stukken grotendeels berust op Amerikaanse hypotheken en vastgoed en het aantal wanbetalers, zowel zakelijk als particulier, met de dag blijft toenemen, is er weinig hoop dat dat papier ooit nog meer waard zal worden dan 'oud papier'. De pensioenfondsen en banken staan dus nog maar halverwege de steile helling omlaag.
Toen Bos vorig jaar glunderend verkondigde dat hij met de aankoop van het failliete Fortis - inclusief ABN-A - de Nederlandse belastingbetaler een geweldige dienst had bewezen, wist hij nog niet beter. Het is ongelooflijk, hoe onwetend de politiek toen was en hoe onwetend de meeste politici - ook de oppositie - en de vakbeweging nu nog zijn. Bos weet inmiddels wél hoe laat het is. Vandaar dat hij niets wil overhaasten en de hete Balkenbrij voor zich uitschuift naar een volgend kabinet in 2011, waar de PvdA waarschijnlijk geen deel meer van zal uitmaken.
Wat Bos, als minister van financiën, ook kan zien aankomen, is dat eind 2009 de olieprijs weer gaat stijgen en dat al het monopoly-geld, dat regeringen en Centrale Banken nu in omloop brengen - tegen die tijd, meer dan 25 biljoen dollar - dan garant staat voor een wereldwijde inflatiegolf, die net als in 2008 de prijzen van grondstoffen en voedsel zal opjagen. Dan zal ook blijken, of de EU de interne spanningen aankan, of in de mêlee ten onder gaat. En dan is het redde wie zich redden kan.
Weliswaar brak dat inzicht pas door, nadat het triomfantelijk trio de schatkist in eerste instantie al had leeggeschud, maar allà. Volgens het IMF is Nederland het gulste jongetje van de klas, als het om stimuleringsmaatregelen gaat, ruim 42% van ons BNP hebben we al ingezet - en dan moet de grootste klap nog komen.
Het 'redden' van ABN-A/Fortis en ING was een misstap, waar Bos inmiddels niet meer zo prat op gaat, gezien het feit dat er nog voortdurend lijken uit de kast rollen, elk goed voor nog eens een paar miljard aan belastinggeld. Die grootbanken hadden in surséance moeten gaan en de overheid had de ontmanteling ervan kunnen begeleiden door uit de restanten een aantal nieuwe en vooral kleinere banken te laten ontstaan. Dat had én het probleem van de bonussen voorkomen - de bonusridders waren uit het zadel gewipt en hadden op de keien gestaan - én mevrouw Kroes tevreden gesteld. Als resultaat had Nederland een lagere staatsschuld [zie: staatsschuldmeter] en een gezondere bankensector gehad, bevrijd van 'toxic waste' - afgeschreven - met meer concurrentie, dus een ruimere keuze voor de consument.
Maar goed, dat is een gepasseerd station. Nu zitten we met zombiebanken, die met de hete adem van de overheid in hun nek op het geld blijven zitten dat ze van de staat hebben gekregen en die de economie in een houdgreep hebben, doordat ze weigeren het uit te lenen. Op zichzelf is dat verstandig van ze, want anders dan vóór de crash beseffen ze nu maar al te goed dat a) ze op hun oude leningen nog miljarden moeten afschrijven en b) dat je als bank grote risico's loopt door in een krimpende economie geld uit te lenen tegen rentepercentages die toekomstige risico's onderschatten, terwijl de waarde van onderpanden de komende jaren vooral zuidwaarts zal koersen, samen met de kredietwaardigheid van je klanten.
Europese banken kunnen bij de ECB voor een jaar onbeperkt krediet krijgen tegen 1% rente en anders kunnen ze aan de overkant van de Oceaan voor bijna niets dollars lenen. Ze hebben dus voor de korte termijn geen liquiditeitsprobleem meer en verlagen doodleuk de rentetarieven voor spaarders. Sparen, de basis voor een gezonde economie, wordt zodoende ontmoedigd. Hoewel de rente op particuliere en bedrijfskredieten hoger ligt, is het voor banken niet aantrekkelijk hun 'hot money' te gebruiken voor langlopende hypotheekleningen, vastgoed en bedrijfskrediet. Liever opereren ze met hun (bijna) gratis geld in de casino's van de valuta- en derivativesmarkten, omdat daar de snelle winsten te behalen zijn, die vertaald kunnen worden in bonussen. Door de kredietkraan voor de banken wijd open te draaien roepen de Centrale Banken het gokeffect dus zelf op.
Het gespartel van de G20 om de bonuscultuur aan te pakken is daarom werkelijk gênant. Dat die cultuur heeft kunnen ontstaan, komt doordat de toezichthouders, de Centrale Banken, de basisrente na de dotcomcrash jarenlang kunstmatig (te) laag hebben gehouden - gevolg: een kredietbonanza - en hebben toegestaan dat a) megabanken 'too big to fail' werden, b) banken door 'fractional reserve banking' verplichtingen konden aangaan tot 30 of meer keer de waarde van hun assets en c) de derivativesmarkt (onderlinge weddenschappen) een omvang kon bereiken van het twintigvoud van het totale BNP van de wereldeconomie. En daar kan aan toegevoegd worden, dat de toezichthouders zelf hebben bewerkstelligd, dat 'rating agencies' (kredietbeoordelaars) betaald werden door uitgevers van schuldpapier - de belanghebbenden! - in plaats van door de kopers ervan, zoals voorheen het geval was. Dat leverde dus 'top ratings' op voor obligaties - de alfabetsoep - die achteraf onverhandelbaar, dus practisch waardeloos bleken.
Investeerders, pensioenfondsen - ook ABP - en banken overal ter wereld - ook ING, ABN-A en Fortis - hebben vertrouwend op die hoge ratings stapels van die papieren gekocht en ze zouden dik failliet zijn, als ze ze nu tegen marktwaarde - 'marked to market' - op hun balans moesten zetten. Dat de bankwereld überhaupt nog (dis)functioneert, is vooral te danken aan het feit dat de Centrale Banken hun hebben toegestaan die papierhoop zelf een fictieve waarde toe te kennen - 'marked to phantasy'. Zo kan nog een schijn van solvabiliteit worden opgehouden, maar omdat de waarde van die stukken grotendeels berust op Amerikaanse hypotheken en vastgoed en het aantal wanbetalers, zowel zakelijk als particulier, met de dag blijft toenemen, is er weinig hoop dat dat papier ooit nog meer waard zal worden dan 'oud papier'. De pensioenfondsen en banken staan dus nog maar halverwege de steile helling omlaag.
Toen Bos vorig jaar glunderend verkondigde dat hij met de aankoop van het failliete Fortis - inclusief ABN-A - de Nederlandse belastingbetaler een geweldige dienst had bewezen, wist hij nog niet beter. Het is ongelooflijk, hoe onwetend de politiek toen was en hoe onwetend de meeste politici - ook de oppositie - en de vakbeweging nu nog zijn. Bos weet inmiddels wél hoe laat het is. Vandaar dat hij niets wil overhaasten en de hete Balkenbrij voor zich uitschuift naar een volgend kabinet in 2011, waar de PvdA waarschijnlijk geen deel meer van zal uitmaken.
Wat Bos, als minister van financiën, ook kan zien aankomen, is dat eind 2009 de olieprijs weer gaat stijgen en dat al het monopoly-geld, dat regeringen en Centrale Banken nu in omloop brengen - tegen die tijd, meer dan 25 biljoen dollar - dan garant staat voor een wereldwijde inflatiegolf, die net als in 2008 de prijzen van grondstoffen en voedsel zal opjagen. Dan zal ook blijken, of de EU de interne spanningen aankan, of in de mêlee ten onder gaat. En dan is het redde wie zich redden kan.
zondag 20 september 2009
De laffe nasmaak van Prinsjesdag
Ergens, net achter de bewustzijnshorizon van consumerend Nederland hangt een grote, zwarte wolk. Ach, die drijft wel over, hopen en zeggen de meeste mensen. Je hoort toch overal dat het ergste voorbij is? Het IMF, de OECD, president Obama en meneer Trichet van de ECB, allemaal hebben ze dat gezegd en kijk eens naar de beurs! De index is in een half jaar ruim 50% gestegen! OK, maar van de bodem van een put lijkt zo'n stijging al gauw een hoop.
De meeste consumenten hebben totnogtoe eigenlijk weinig van de crisis gemerkt. Nou ja, hun huis is moeilijker te verkopen, er is iets niet in orde met de pensioendekking, er worden minder auto's verkocht, maar voor de rest? De salarissen zijn in 2009 nog gestegen, gemiddeld 3%, en winkels en supermarkten stunten met prijzen, soms tot wel 50%. Dus waar maak je je druk om?
Maar nu komt de regering opeens met onweerswolken aanzetten. De AOW naar 67 jaar en na 2010 moeten we jaarlijks 30 miljard bezuinigen, omdat anders de staatsschuld explodeert. Die groeit volgens Bos met 100 miljoen euro per dag. Dat zou betekenen dat elke Nederlander, van baby tot bejaarde, per dag 6 euro armer wordt. Dat is 2200 euro per jaar voor iedereen. Dat hakt er in.
Maar gedáán wordt er voorlopig weinig. Eerst maar eens een jaartje studeren in 20 werkgroepen. De internationale politiek heeft besloten de bankwereld tot eind 2010 met geld van de belastingbetaler overeind te houden en de Balkenbende gaat daar braaf in mee. Ze zijn maar wat trots dat ze mogen aanschuiven bij de G20, maar dan moeten ze zich natuurlijk wel conformeren aan wat de grote landen willen.
En die willen vooral tijd rekken. Proberen om intussen zoveel goedkoop krediet in de economie te pompen, dat de boel weer op gang komt. Als de mensen hun vertrouwen hervinden en hun geld weer durven laten rollen, komt de wereldhandel weer op gang en gaat het vanzelf weer beter, denken ze. Dan kan al het monopoliegeld weer uit de roulatie worden genomen, want anders krijgen we inflatie, misschien wel erg veel inflatie en dat is ook weer niet de bedoeling, toch? Of misschien juist wél?
Inflatie maakt geld minder waard, je kunt minder kopen voor je euro. Voor de overheidsschuld is dat prettig, want schulden worden door inflatie ook minder waard, dus goedkoper en makkelijker af te lossen en ook de pensioenfondsen varen er wel bij. Die kunnen de uitkeringen betalen van geld dat steeds minder waard wordt. Wel jammer voor de pensioentrekkers. Daar komen er de komende jaren steeds meer van - onze babyboomers - en die kunnen er op den duur niet meer van rondkomen. Die zullen dus moeten blijven werken, ook na hun 67e..., zolang er werk is, natuurlijk.
[Toevoeging, 28 sept. 2009]
Niet iedereen laat zich iets wijsmaken, overigens. ING heeft een dagelijkse poll op de site van zijn betaalrekening. Vandaag vroegen ze: Hoelang gaat de recessie duren?
Het is natuurlijk een vrij specifieke groep die erop reageert, maar 53% van de respondenten dacht dat dat langer dan een jaar zou zijn. De optie 'De crisis is al weer voorbij' scoorde 4%.
Dat betekent, dat een meerderheid van de bevolking voorlopig zuinig met z'n geld zal omgaan en dat de economie in ieder geval tot ver in 2010 geen extra impuls zal krijgen van kooplustige consumenten. Met Sinterklaas en Kerst 2008 werd er nog flink uitgepakt. Eens kijken of dat dit jaar ook nog het geval is.
De meeste consumenten hebben totnogtoe eigenlijk weinig van de crisis gemerkt. Nou ja, hun huis is moeilijker te verkopen, er is iets niet in orde met de pensioendekking, er worden minder auto's verkocht, maar voor de rest? De salarissen zijn in 2009 nog gestegen, gemiddeld 3%, en winkels en supermarkten stunten met prijzen, soms tot wel 50%. Dus waar maak je je druk om?
Maar nu komt de regering opeens met onweerswolken aanzetten. De AOW naar 67 jaar en na 2010 moeten we jaarlijks 30 miljard bezuinigen, omdat anders de staatsschuld explodeert. Die groeit volgens Bos met 100 miljoen euro per dag. Dat zou betekenen dat elke Nederlander, van baby tot bejaarde, per dag 6 euro armer wordt. Dat is 2200 euro per jaar voor iedereen. Dat hakt er in.
Maar gedáán wordt er voorlopig weinig. Eerst maar eens een jaartje studeren in 20 werkgroepen. De internationale politiek heeft besloten de bankwereld tot eind 2010 met geld van de belastingbetaler overeind te houden en de Balkenbende gaat daar braaf in mee. Ze zijn maar wat trots dat ze mogen aanschuiven bij de G20, maar dan moeten ze zich natuurlijk wel conformeren aan wat de grote landen willen.
En die willen vooral tijd rekken. Proberen om intussen zoveel goedkoop krediet in de economie te pompen, dat de boel weer op gang komt. Als de mensen hun vertrouwen hervinden en hun geld weer durven laten rollen, komt de wereldhandel weer op gang en gaat het vanzelf weer beter, denken ze. Dan kan al het monopoliegeld weer uit de roulatie worden genomen, want anders krijgen we inflatie, misschien wel erg veel inflatie en dat is ook weer niet de bedoeling, toch? Of misschien juist wél?
Inflatie maakt geld minder waard, je kunt minder kopen voor je euro. Voor de overheidsschuld is dat prettig, want schulden worden door inflatie ook minder waard, dus goedkoper en makkelijker af te lossen en ook de pensioenfondsen varen er wel bij. Die kunnen de uitkeringen betalen van geld dat steeds minder waard wordt. Wel jammer voor de pensioentrekkers. Daar komen er de komende jaren steeds meer van - onze babyboomers - en die kunnen er op den duur niet meer van rondkomen. Die zullen dus moeten blijven werken, ook na hun 67e..., zolang er werk is, natuurlijk.
[Toevoeging, 28 sept. 2009]
Niet iedereen laat zich iets wijsmaken, overigens. ING heeft een dagelijkse poll op de site van zijn betaalrekening. Vandaag vroegen ze: Hoelang gaat de recessie duren?
Het is natuurlijk een vrij specifieke groep die erop reageert, maar 53% van de respondenten dacht dat dat langer dan een jaar zou zijn. De optie 'De crisis is al weer voorbij' scoorde 4%.
Dat betekent, dat een meerderheid van de bevolking voorlopig zuinig met z'n geld zal omgaan en dat de economie in ieder geval tot ver in 2010 geen extra impuls zal krijgen van kooplustige consumenten. Met Sinterklaas en Kerst 2008 werd er nog flink uitgepakt. Eens kijken of dat dit jaar ook nog het geval is.
zondag 13 september 2009
Economen, daar is het gat van de deur!
Volgens Bill Bonner van 'The Daily Reckoning' is macro-economie voor 95% pretentieus gezwets en voor 5% boerenbedrog, terwijl Hyman Minsky van mening was dat er met macro-economie niks mis was, dat niet door de volgende depressie kon worden rechtgezet.
Hoe kon het zijn, dat van de ca. 15.000 economen die de VS telt, nog niet een op de duizend de instorting van de kredietmarkt voorzag? Toen koningin Elisabeth laatst aan een zaal Britse economen de vraag voorlegde, waarom ze de crisis niet hadden zien aankomen, zaten ze met hun mond vol tanden. Achteraf stuurden ze haar een brief van drie kantjes om uit te leggen, dat het "een gebrek aan collectieve verbeeldingskracht" moest zijn geweest, dat "zoveel geniale geesten blind had gemaakt voor de ramp die zich onder hun neus voltrok."
Hoe komt het, dat alle economen bij elkaar zelfs bij zoiets wereldschokkends als een financiële tsunami nog niet in staat zijn een voorspelling te doen die betrouwbaarder is dan die van een kermiswaarzegster? [Zie opm. Bos over het CPB] En hoe komt het, dat de weinigen die bij het naderend onheil wél van tevoren waarschuwden, door hun collega's als onprofessionele onheilsprofeten beschouwd en door de politiek en de media volledig genegeerd worden?
Komt dat, doordat wij met ons allen zo gegrepen zijn door het vooruitgangsgeloof, dat niemand zich meer kan of wil voorstellen, dat er aan alles een grens is en dat méér minder wordt, als die grenzen eenmaal overschreden zijn? Die algemene onwil om de werkelijkheid onder ogen te zien zorgt er ook voor dat er geen adequate maatregelen tegen de crisis kunnen worden genomen. Symptomen - bijv. (belachelijk) hoge bonussen - worden verward met oorzaken - onverantwoord rentebeleid van Centrale Banken en het op staatskosten borgstaan voor onrendabele bedrijven en banken die insolvabel zijn, omdat ze alle verhoudingen op het gebied van kredietrisico uit het oog waren verloren.
Als eersten staan de economen nu weer klaar met 'oplossingen' die er zonder uitzondering op gericht zijn een financieel systeem dat daadwerkelijk en moreel failliet is, overeind te houden en de kosten af te wentelen op de burger. De staat (de belastingbetaler) mag de lasten dragen van de kredietbonanza en de burger mag bovendien nog eens een paar jaar langer doorwerken voor hij met pensioen kan en de lonen en subsidies moeten omlaag. Dat vinden economen van naam (contradictio in terminis) helemaal geen slecht idee.
Bijna zonder uitzondering gaan zij ervan uit, dat er binnen een paar jaar weer volop werk is en dat de conjunctuur de weg omhoog terug zal vinden. "Den Haag is in paniek geraakt," stelt de Amsterdamse econoom Sweder van Wijnbergen (UvA). "Een groot deel van het tekort verdwijnt vanzelf als de economie weer gaat groeien. Werklozen vinden straks weer een baan en bedrijven gaan weer investeren." Dan heb ik nieuws voor hem, maar daarover in een volgende post.
Tenslotte, een korte toegift [14-sep-2009].
Naar aanleiding van Obama's toespraak tot 'Wall Street', waarin hij de bankiers voorhoudt dat het afgelopen moet zijn met 'reckless behavior and unchecked excess', behandelt Kevin Depew op Minyanville vijf mythes rond de crisis. Als vijfde daarvan noemt hij de gevaarlijkste mythe van allemaal:
'De crisis is voorbij'.
Opmerkelijk genoeg vinden we dezelfde redenering en dezelfde beeldspraak terug in een interview met Nassim Taleb - de auteur van 'The Black Swan'. Die zegt zeer behartenswaardige dingen en besluit met:
Hoe kon het zijn, dat van de ca. 15.000 economen die de VS telt, nog niet een op de duizend de instorting van de kredietmarkt voorzag? Toen koningin Elisabeth laatst aan een zaal Britse economen de vraag voorlegde, waarom ze de crisis niet hadden zien aankomen, zaten ze met hun mond vol tanden. Achteraf stuurden ze haar een brief van drie kantjes om uit te leggen, dat het "een gebrek aan collectieve verbeeldingskracht" moest zijn geweest, dat "zoveel geniale geesten blind had gemaakt voor de ramp die zich onder hun neus voltrok."
Hoe komt het, dat alle economen bij elkaar zelfs bij zoiets wereldschokkends als een financiële tsunami nog niet in staat zijn een voorspelling te doen die betrouwbaarder is dan die van een kermiswaarzegster? [Zie opm. Bos over het CPB] En hoe komt het, dat de weinigen die bij het naderend onheil wél van tevoren waarschuwden, door hun collega's als onprofessionele onheilsprofeten beschouwd en door de politiek en de media volledig genegeerd worden?
Komt dat, doordat wij met ons allen zo gegrepen zijn door het vooruitgangsgeloof, dat niemand zich meer kan of wil voorstellen, dat er aan alles een grens is en dat méér minder wordt, als die grenzen eenmaal overschreden zijn? Die algemene onwil om de werkelijkheid onder ogen te zien zorgt er ook voor dat er geen adequate maatregelen tegen de crisis kunnen worden genomen. Symptomen - bijv. (belachelijk) hoge bonussen - worden verward met oorzaken - onverantwoord rentebeleid van Centrale Banken en het op staatskosten borgstaan voor onrendabele bedrijven en banken die insolvabel zijn, omdat ze alle verhoudingen op het gebied van kredietrisico uit het oog waren verloren.
Als eersten staan de economen nu weer klaar met 'oplossingen' die er zonder uitzondering op gericht zijn een financieel systeem dat daadwerkelijk en moreel failliet is, overeind te houden en de kosten af te wentelen op de burger. De staat (de belastingbetaler) mag de lasten dragen van de kredietbonanza en de burger mag bovendien nog eens een paar jaar langer doorwerken voor hij met pensioen kan en de lonen en subsidies moeten omlaag. Dat vinden economen van naam (contradictio in terminis) helemaal geen slecht idee.
Bijna zonder uitzondering gaan zij ervan uit, dat er binnen een paar jaar weer volop werk is en dat de conjunctuur de weg omhoog terug zal vinden. "Den Haag is in paniek geraakt," stelt de Amsterdamse econoom Sweder van Wijnbergen (UvA). "Een groot deel van het tekort verdwijnt vanzelf als de economie weer gaat groeien. Werklozen vinden straks weer een baan en bedrijven gaan weer investeren." Dan heb ik nieuws voor hem, maar daarover in een volgende post.
Tenslotte, een korte toegift [14-sep-2009].
Naar aanleiding van Obama's toespraak tot 'Wall Street', waarin hij de bankiers voorhoudt dat het afgelopen moet zijn met 'reckless behavior and unchecked excess', behandelt Kevin Depew op Minyanville vijf mythes rond de crisis. Als vijfde daarvan noemt hij de gevaarlijkste mythe van allemaal:
'De crisis is voorbij'.
De regering verdient alle krediet voor het 'economisch herstel'. Zij is er volledig verantwoordelijk voor en dat meen ik serieus. Wereldwijd is alle economische bedrijvigheid volledig toe te schrijven aan fiscale stimuleringsmaatregelen. En volgens David Rosenberg is zeker 80% van de groei van het wereld-BNP een direct gevolg van de injecties van overheidsgelden.
Jammer genoeg hebben het overheidsingrijpen en de steun aan de kredietmarkten voor een groot deel succes gehad. Ten opzichte van een jaar geleden zijn de 'credit spreads' in een nooitvertoond tempo geslonken, terwijl investeerders over elkaar heen vielen om bedrijfs- en staatsschulden op te kopen. Maar wacht even, waarom dan 'jammer genoeg'?
Jammer, omdat we in sneltreinvaart onderweg zijn naar hetzelfde punt als waar we al waren, voordat duidelijk werd met welke issues we in deze crisis werkelijk te maken hebben.
Het komt erop neer dat de dokter (de overheid) de symptomen van de ziekte (bankroete instellingen en algehele insolvabiliteit) met succes heeft bestreden, maar dat door zijn behandeling de ziekte zelf (een teveel aan schulden) alleen maar verergerd is.
Het is onvermijdelijk dat symptoombestrijding op een gegeven moment niet meer helpt.
Over de Grote Depressie heeft iemand ooit gezegd: "Net toen we begonnen te geloven dat 't voorbij was, barstte 't eigenlijk pas echt los."
Opmerkelijk genoeg vinden we dezelfde redenering en dezelfde beeldspraak terug in een interview met Nassim Taleb - de auteur van 'The Black Swan'. Die zegt zeer behartenswaardige dingen en besluit met:
"My whole idea is to lower risk in society by developing a system that can resist human error, rather than one where human error rules. The first step is to make sure that no financial institution is too big to fail. Next, make sure governments don't favour big companies. Governments should also decrease the role of economists – they're no more reliable than astrologers, and they do more damage."
dinsdag 1 september 2009
Remember September
Het is 1 september en de spanning stijgt. Ergens in het komend halfjaar moet op de beurzen de tweede grote klap vallen, misschien deze maand al, maar niets is zeker. We bevinden ons op ongebaande paden in ongecarteerd terrein.
Sinds het dieptepunt van maart 2009 is de S&P met wel 50% terug omhoog gestuiterd - de AEX deed het kunstje na en worstelde eind augustus met de grens van 300 punten, 50% hoger dan het dieptepunt (199), maar nog altijd ver onder de top (560) van juli 2007. Mensen met een roze bril zagen de wereld groen kleuren van hoopgevende, jonge scheuten, alsof midden in de herfst de lente was ingetreden. Verwonderlijk was dat niet, want wereldwijd dumpten de Centrale Banken honderden miljarden dollars, euro's, pounds en yen in de opengesperde snavels van bancaire aasgieren, ten koste van het staatsbudget, d.w.z. van de belastingbetalers.
Het renteniveau is nu zo laag en er is zoveel (geleend) geld beschikbaar, dat de hedgefondsen die de eerste klap hebben overleefd, al weer druk bezig zijn met nieuwe gokpraktijken (derivatives*/ op volatiliteitscontracten) en de top van met belastinggeld overeind gehouden banken ziet er nog steeds geen been in wat realiteitszin te betrachten en kent zichzelf weer onbeschaamd grote bonussen toe op basis van incidentele winsten op transacties met onbeheersbaar risico - gewoon gokken dus, bij voorkeur met andermans geld.
Maar vreemd genoeg wordt de nieuwe euforie in de financiële markten en op de beurzen nergens gerechtvaardigd door navenant grote bedrijfswinsten, stijgende uitgaven door consumenten en boomende economieën. Er is sprake van een nieuwe bubbel, geheel berustend op blinde vrijgevigheid van onze overheden en Centrale Banken, ook van andermans, nl. úw geld.
Als we om ons heen kijken, zien we dat uit de kredietkraan van de banken nog steeds een armzalig straaltje druppelt. Bang voor het steeds verder verslechteren van hun oude leningenportefeuilles en de toxic waste die - buiten de balans - nog steeds op hen drukt, zetten zij het bijna gratis krediet dat de overheid hun toeschuift, ja zelfs opdringt, voor het grootste deel direct weer op een reserverekening bij de Centrale Bank. Voor bedrijven die zouden willen investeren en voor particulieren die een hypotheek aanvragen, is er zodoende maar weinig krediet beschikbaar. De economie blijft mede daardoor stagneren.
Een andere reden voor de 'slump' is dat consumenten en bedrijven goed geschrokken zijn van het inzakken van de huizenmarkt en van hun pensioenvooruitzichten, resp. omzetverlies, winstdalingen en produktie- en exportkrimp. Na de eerste bijna-paniek, waarin aankopen en investeringen en de wereldhandel even stilstonden, wordt een tendens zichtbaar tot sparen en de aflossing van schulden. Bedrijfssluitingen en werkloosheid, die na de vakantieperiode pas echt gaan doorzetten, versterken die ontwikkeling nog. De bereidheid om nieuwe schulden aan te gaan, zowel consumptief als zakelijk, heeft voorgoed een knauw gehad, niet alleen omdat de mogelijkheid ertoe verminderd is - minder leengeile banken - maar ook omdat er minder reden toe is. Wereldwijd is er overal een aanzienlijk overschot aan productiecapaciteit. Welk bedrijf ziet onder deze omstandigheden nog aanleiding om te investeren - fabrikanten van gaarkeukens? - en welke consument gaat zich eens diep, of nóg dieper in de schulden steken, als hij vreest dat zijn baan op de tocht komt te staan. De babyboomgeneratie die het geld tot nog toe liet rollen, staat op de drempel van het pensioen en dat lijkt toch minder riant te worden dan ze tot voor kort ooit hadden gedacht.
Al met al is er met name in westerse landen nauwelijks reden te verwachten dat de economie ooit weer het peil van eind 2007 zal bereiken. Een groot deel van de tijdelijke opleving kunnen we toeschrijven aan injecties van vers gecreëerd krediet door de overheid (staatsschuld), sterke bezuinigingen en afvloeiingen in het bedrijfsleven en vooral aan het instorten van de olieprijs na de jubeltop van ruim US$147/vat in juli 2008. Na een dieptepunt van US$34/vat schommelt de prijs nu weer rond de US$70/vat, een niveau waarover Jim Kunstler laatst terloops opmerkte, dat dat het peil is waarbij vliegmaatschappijen weer uit de lucht beginnen te vallen [De cijfers van 2009/2010 zijn dramatisch]. De vraag naar olie mag dan door de crisis gedaald zijn, zodra de wereldeconomie weer wat aantrekt - bijv. in Azië, stel dat... - schiet de prijs (Peak Cheap Oil) des te harder omhoog en crasht de markt opnieuw.
In het spoor van al deze 'gloom and doom' krijgen de industriële economieën in ieder geval te maken met een jarenlang voortsukkelende economie, gebrek aan geld - in de vorm van krediet - en dus dalende prijzen van huizen en commercieel vastgoed, faillissementen, oplopende werkloosheid, een toenemend beroep op de sociale voorzieningen, oplopende staatsschuld, mede door dalende belastinginkomsten en dus bezuinigingen, lagere lonen en uitkeringen én uiteindelijk hogere belastingtarieven. Zelfs in een belastingparadijs als de Kaaiman Eilanden ziet de overheid zich gedwongen iets tegennatuurlijks te doen: belasting heffen over inkomens en winsten. Alles met elkaar bieden de ontwikkelingen niet echt veel perspectief op een welvaartsstijging, laat staan verder stijgende beurskoersen - zie Japan sinds begin jaren 90.
In de EU wordt de Oost-Europese zelfkant voor de andere landen een hinderlijk blok aan het been en binnen de euroregio gaat behalve in Ierland, vooral in Spanje met zijn werkloosheid van 20%, anderhalf miljoen gelegaliseerde illegalen en zijn vastgoedfiasco een financieel zwart gat ontstaan dat de schaarse EU-reserves als sterrenstof zal opzuigen. Het systeem van Europese banken (ECB) staat dan ook nog een aantal zware klappen te wachten. Het in stand houden van een supranationale quasi-overheid als de EU zou dan in de niet al te verre toekomst wel eens boven de begroting kunnen gaan. De euro als wereldvaluta verdwijnt dan even abrupt van het toneel, als ie er in 2002 werd opgeduwd.
Desondanks roepen de Europese ministers van financiën, op 2 sept. bijeen, na hun overleg om het hardst 'het ergste is voorbij'. Dit zijn dezelfde (soort) mensen die er tot ver in 2008 geen idee van hadden wat er aan de hand was en het pas wilden geloven, toen er daadwerkelijk banken begonnen om te vallen en de wereldhandel krakend tot stilstand kwam. Gezien hun huidige uitspraken blijken ze er nog steeds niets van begrepen te hebben, net zo min als de economen van de OESO. Ze denken dat het allemaal weer goed komt, als er nog maar eens een paar honderd miljard ingepompt wordt. Jammer, maar helaas... gaat het nu juist om degenen die op grond van hun positie in staat zijn de weg uit deze schuldenput te wijzen. Maar in plaats van een uitweg omhoog te zoeken, blijven ze tussen de toxic waste op de bodem van de put nog dieper graven en schulden bestrijden door nog meer schuld te creëren.
Door de groei van de wereldbevolking - voorlopig nog elk jaar 75+ miljoen mensen erbij - en door alle pogingen met staatssteun alternatieven te vinden voor fossiele brandstoffen, zal het beslag op het aardse milieu de komende jaren alleen maar groter worden. In plaats van minder komt er meer CO2 in de lucht, ook al omdat 'the point of no return' allang gepasseerd is en de aarde nu zelf enthousiast meedoet om de atmosfeer met nóg meer CO2 en methaan te verzadigen (Lovelock - Gaia). En dan kan de top scientist van het IPCC nu roepen, dat zijn inschatting van een maximum van 450 ppm te hoog was en dat we terug moeten naar 350 ppm, 'who cares'? China zéker niet, dat wil (nog) niet eens over een beperking van zijn uitstoot praten vóór 2050!
Als klimaatverandering zodoende onafwendbaar is, krijgen we op de middellange termijn - tussen 2012 en 2020 in toenemende mate te maken met problemen in de wereldvoedselvoorziening, het gevolg van mislukte oogsten door verdroging en bodemerosie, uitputting van watervoorraden en 'freak weather'. Als gebrek aan krediet en goedkope energie - een onafscheidelijk duo, trouwens - al niet voor grote sociale onrust hebben gezorgd, dan toch zeker het gebrek aan voedsel en drinkwater. Dat brengt doorgaans vluchtelingenstromen op gang en veel geweld en niet zelden oorlog.
Als u tot hiertoe gekomen bent, waarde lezer, en u bent nog net niet afgehaakt - hoewel een beetje normaal mens helemaal niet nieuwsgierig is naar dit soort wetenschap - dan heb ik vrijblijvend nog een kortetermijnadviesje voor u. September is net begonnen. Als u tot nu toe nog een aardige winst op uw aandelenpakket hebt geboekt, verkoop de handel dan zo snel mogelijk en strijk óp die winst. Als u net van plan was om in te stappen, omdat het zo lekker gaat op de beurs, zou ik zeggen: wacht nog even. Kijk het nog even aan. De koersen stijgen, omdat er nog steeds een leger van 'greater fools' is, dat aandelen koopt voor veel te veel geld (P/E). Daar wilt u niet bijhoren, zeker niet als u gebruik maakt van een effectenkrediet. De kans dat u net de laatste 'greater fool' bent, wordt met de dag groter. Als u de komende tijd wat wilt verdienen, moet u nu short gaan en bedenk: elke volgende bodem ligt telkens een stuk lager, dan u in uw stoutste dromen durft dromen.
Succes.
Sinds het dieptepunt van maart 2009 is de S&P met wel 50% terug omhoog gestuiterd - de AEX deed het kunstje na en worstelde eind augustus met de grens van 300 punten, 50% hoger dan het dieptepunt (199), maar nog altijd ver onder de top (560) van juli 2007. Mensen met een roze bril zagen de wereld groen kleuren van hoopgevende, jonge scheuten, alsof midden in de herfst de lente was ingetreden. Verwonderlijk was dat niet, want wereldwijd dumpten de Centrale Banken honderden miljarden dollars, euro's, pounds en yen in de opengesperde snavels van bancaire aasgieren, ten koste van het staatsbudget, d.w.z. van de belastingbetalers.
Het renteniveau is nu zo laag en er is zoveel (geleend) geld beschikbaar, dat de hedgefondsen die de eerste klap hebben overleefd, al weer druk bezig zijn met nieuwe gokpraktijken (derivatives*/ op volatiliteitscontracten) en de top van met belastinggeld overeind gehouden banken ziet er nog steeds geen been in wat realiteitszin te betrachten en kent zichzelf weer onbeschaamd grote bonussen toe op basis van incidentele winsten op transacties met onbeheersbaar risico - gewoon gokken dus, bij voorkeur met andermans geld.
*/ De totale omvang van derivativecontracten (weddenschappen) wereldwijd overschreed in augustus voor het eerst de grens van US$1 quadrillion. Dat is miljoen x miljard, een 1 met 15 nullen, oftewel ca. 18 keer wat de hele wereld in een jaar produceert. De enorme bedragen die overheden hebben geleend, of uit hun hoge hoed getoverd om de huidige kredietcrisis te bezweren, ca. 15 biljoen dollar / pond / euro ('and counting'), vertegenwoordigt slechts een half procent van het bedrag aan derivatives, valt daarbij volledig in het niet en heeft dus ook nauwelijks enig effect, als in de wondere wereld van de 'haute finance' iets mis mocht gaan.
Maar vreemd genoeg wordt de nieuwe euforie in de financiële markten en op de beurzen nergens gerechtvaardigd door navenant grote bedrijfswinsten, stijgende uitgaven door consumenten en boomende economieën. Er is sprake van een nieuwe bubbel, geheel berustend op blinde vrijgevigheid van onze overheden en Centrale Banken, ook van andermans, nl. úw geld.
Als we om ons heen kijken, zien we dat uit de kredietkraan van de banken nog steeds een armzalig straaltje druppelt. Bang voor het steeds verder verslechteren van hun oude leningenportefeuilles en de toxic waste die - buiten de balans - nog steeds op hen drukt, zetten zij het bijna gratis krediet dat de overheid hun toeschuift, ja zelfs opdringt, voor het grootste deel direct weer op een reserverekening bij de Centrale Bank. Voor bedrijven die zouden willen investeren en voor particulieren die een hypotheek aanvragen, is er zodoende maar weinig krediet beschikbaar. De economie blijft mede daardoor stagneren.
Een andere reden voor de 'slump' is dat consumenten en bedrijven goed geschrokken zijn van het inzakken van de huizenmarkt en van hun pensioenvooruitzichten, resp. omzetverlies, winstdalingen en produktie- en exportkrimp. Na de eerste bijna-paniek, waarin aankopen en investeringen en de wereldhandel even stilstonden, wordt een tendens zichtbaar tot sparen en de aflossing van schulden. Bedrijfssluitingen en werkloosheid, die na de vakantieperiode pas echt gaan doorzetten, versterken die ontwikkeling nog. De bereidheid om nieuwe schulden aan te gaan, zowel consumptief als zakelijk, heeft voorgoed een knauw gehad, niet alleen omdat de mogelijkheid ertoe verminderd is - minder leengeile banken - maar ook omdat er minder reden toe is. Wereldwijd is er overal een aanzienlijk overschot aan productiecapaciteit. Welk bedrijf ziet onder deze omstandigheden nog aanleiding om te investeren - fabrikanten van gaarkeukens? - en welke consument gaat zich eens diep, of nóg dieper in de schulden steken, als hij vreest dat zijn baan op de tocht komt te staan. De babyboomgeneratie die het geld tot nog toe liet rollen, staat op de drempel van het pensioen en dat lijkt toch minder riant te worden dan ze tot voor kort ooit hadden gedacht.
Al met al is er met name in westerse landen nauwelijks reden te verwachten dat de economie ooit weer het peil van eind 2007 zal bereiken. Een groot deel van de tijdelijke opleving kunnen we toeschrijven aan injecties van vers gecreëerd krediet door de overheid (staatsschuld), sterke bezuinigingen en afvloeiingen in het bedrijfsleven en vooral aan het instorten van de olieprijs na de jubeltop van ruim US$147/vat in juli 2008. Na een dieptepunt van US$34/vat schommelt de prijs nu weer rond de US$70/vat, een niveau waarover Jim Kunstler laatst terloops opmerkte, dat dat het peil is waarbij vliegmaatschappijen weer uit de lucht beginnen te vallen [De cijfers van 2009/2010 zijn dramatisch]. De vraag naar olie mag dan door de crisis gedaald zijn, zodra de wereldeconomie weer wat aantrekt - bijv. in Azië, stel dat... - schiet de prijs (Peak Cheap Oil) des te harder omhoog en crasht de markt opnieuw.
In het spoor van al deze 'gloom and doom' krijgen de industriële economieën in ieder geval te maken met een jarenlang voortsukkelende economie, gebrek aan geld - in de vorm van krediet - en dus dalende prijzen van huizen en commercieel vastgoed, faillissementen, oplopende werkloosheid, een toenemend beroep op de sociale voorzieningen, oplopende staatsschuld, mede door dalende belastinginkomsten en dus bezuinigingen, lagere lonen en uitkeringen én uiteindelijk hogere belastingtarieven. Zelfs in een belastingparadijs als de Kaaiman Eilanden ziet de overheid zich gedwongen iets tegennatuurlijks te doen: belasting heffen over inkomens en winsten. Alles met elkaar bieden de ontwikkelingen niet echt veel perspectief op een welvaartsstijging, laat staan verder stijgende beurskoersen - zie Japan sinds begin jaren 90.
In de EU wordt de Oost-Europese zelfkant voor de andere landen een hinderlijk blok aan het been en binnen de euroregio gaat behalve in Ierland, vooral in Spanje met zijn werkloosheid van 20%, anderhalf miljoen gelegaliseerde illegalen en zijn vastgoedfiasco een financieel zwart gat ontstaan dat de schaarse EU-reserves als sterrenstof zal opzuigen. Het systeem van Europese banken (ECB) staat dan ook nog een aantal zware klappen te wachten. Het in stand houden van een supranationale quasi-overheid als de EU zou dan in de niet al te verre toekomst wel eens boven de begroting kunnen gaan. De euro als wereldvaluta verdwijnt dan even abrupt van het toneel, als ie er in 2002 werd opgeduwd.
Desondanks roepen de Europese ministers van financiën, op 2 sept. bijeen, na hun overleg om het hardst 'het ergste is voorbij'. Dit zijn dezelfde (soort) mensen die er tot ver in 2008 geen idee van hadden wat er aan de hand was en het pas wilden geloven, toen er daadwerkelijk banken begonnen om te vallen en de wereldhandel krakend tot stilstand kwam. Gezien hun huidige uitspraken blijken ze er nog steeds niets van begrepen te hebben, net zo min als de economen van de OESO. Ze denken dat het allemaal weer goed komt, als er nog maar eens een paar honderd miljard ingepompt wordt. Jammer, maar helaas... gaat het nu juist om degenen die op grond van hun positie in staat zijn de weg uit deze schuldenput te wijzen. Maar in plaats van een uitweg omhoog te zoeken, blijven ze tussen de toxic waste op de bodem van de put nog dieper graven en schulden bestrijden door nog meer schuld te creëren.Door de groei van de wereldbevolking - voorlopig nog elk jaar 75+ miljoen mensen erbij - en door alle pogingen met staatssteun alternatieven te vinden voor fossiele brandstoffen, zal het beslag op het aardse milieu de komende jaren alleen maar groter worden. In plaats van minder komt er meer CO2 in de lucht, ook al omdat 'the point of no return' allang gepasseerd is en de aarde nu zelf enthousiast meedoet om de atmosfeer met nóg meer CO2 en methaan te verzadigen (Lovelock - Gaia). En dan kan de top scientist van het IPCC nu roepen, dat zijn inschatting van een maximum van 450 ppm te hoog was en dat we terug moeten naar 350 ppm, 'who cares'? China zéker niet, dat wil (nog) niet eens over een beperking van zijn uitstoot praten vóór 2050!
Als klimaatverandering zodoende onafwendbaar is, krijgen we op de middellange termijn - tussen 2012 en 2020 in toenemende mate te maken met problemen in de wereldvoedselvoorziening, het gevolg van mislukte oogsten door verdroging en bodemerosie, uitputting van watervoorraden en 'freak weather'. Als gebrek aan krediet en goedkope energie - een onafscheidelijk duo, trouwens - al niet voor grote sociale onrust hebben gezorgd, dan toch zeker het gebrek aan voedsel en drinkwater. Dat brengt doorgaans vluchtelingenstromen op gang en veel geweld en niet zelden oorlog.Als u tot hiertoe gekomen bent, waarde lezer, en u bent nog net niet afgehaakt - hoewel een beetje normaal mens helemaal niet nieuwsgierig is naar dit soort wetenschap - dan heb ik vrijblijvend nog een kortetermijnadviesje voor u. September is net begonnen. Als u tot nu toe nog een aardige winst op uw aandelenpakket hebt geboekt, verkoop de handel dan zo snel mogelijk en strijk óp die winst. Als u net van plan was om in te stappen, omdat het zo lekker gaat op de beurs, zou ik zeggen: wacht nog even. Kijk het nog even aan. De koersen stijgen, omdat er nog steeds een leger van 'greater fools' is, dat aandelen koopt voor veel te veel geld (P/E). Daar wilt u niet bijhoren, zeker niet als u gebruik maakt van een effectenkrediet. De kans dat u net de laatste 'greater fool' bent, wordt met de dag groter. Als u de komende tijd wat wilt verdienen, moet u nu short gaan en bedenk: elke volgende bodem ligt telkens een stuk lager, dan u in uw stoutste dromen durft dromen.
Succes.
Abonneren op:
Posts (Atom)